1946 Yılından Günümüze Dünya Sağlık Örgütü ile Türkiye İlişkileri

Türkiye, 22 Temmuz 1946 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Anayasasını imzalayarak DSÖ‘nün kurucu Üye Devletlerinden biri oldu.

Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1949 yılında, Dünya Sağlık Örgütü’nün düzenlemelerini onayladı ve 9 Temmuz 1949’da Türkiye resmen DSÖ’ne üye oldu.

DSÖ ile Türkiye arasında, 1950 yılında kabul edilen 6666   sayılı “Sağlık Projeleri İçin Teknik Yardım” sağlanması konusundaki ikili anlaşma uyarınca,  1959 yılında Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Temsilciliği açılmıştır.

“Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesine İlişkin Kanun” 5 Ocak 1961 tarihinde kabul edildi ve bölgelerarası farklılıkların giderilmesi ve iyileştirilmesiyle, Türkiye’deki tüm nüfusa yönelik temel sağlık hizmetlerini güçlendirme çalışmaları başarı sağladı.

Dünya ölçeğinde  “Çiçek hastalığı” nın ortadan kaldırılması 1977 yılında gerçekleşti ve Türkiye’deki son vaka 1957’de oldu.

Türkiye Hükümeti, DSÖ ve UNICEF, birinci basamak sağlık hizmetleri bağlamında “Çocukların Hayatta Kalması ve Gelişmesi” için bir işbirliği programı yapılması ve sonuç alınması için 1985 yılında bir anlaşma imzaladı.

1985 yılında Türkiye’de güçlü bir siyasi irade ve sosyal destek ile Bağışıklama güçlendirme faaliyeti için “Genişletilmiş Bağışıklama (Aşı) Programı” başlatıldı. Bugün Türkiye, 13 antijen içeren bir programla küresel olarak en yüksek aşı oranlarından birine sahiptir.

Türkiye 1987 yılında, Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi tarafından başlatılan “Sağlıklı Şehirler” projesinde ortak oldu. Projenin amacı, halk sağlığını ulusal düzeyde teşvik etmekti.

Son poliomyelit vakası 1998 yılında Türkiye’de tespit edildi. 2002 yılında DSÖ’nün Avrupa Bölgesi’nde çocuk felci bulunmadığı açıklandı. Türkiye, küresel olarak her tür poliovirüsün yok edilmesine katkıda bulunma çabalarını sürdürmektedir.

Türkiye ile DSÖ Avrupa Bölge Ofisi 10 Mayıs 1999 tarihinde Ankara’da bir DSÖ İrtibat Ofisi kurulması için Anlaşma imzaladı.

Türkiye,  2004 yılında Dünya Sağlık Örgütü’nün Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi’ni (FCTC) imzaladı ve onayladı ve bunu yapan ilk ülkelerden biri haline gelen uygunluğun sağlanması için ilgili düzenlemelerin yapılması için Sağlık Bakanlığını yetkili kıldı.

2006 yılında artan Obezite salgınının sağlık, ekonomi ve kalkınma alanında yol açtığı büyük sorunları gidermek için, 15-17 Kasım 2006 tarihleri arasında İstanbul’da toplanan “DSÖ Obezite İle Mücadele Avrupa Bakanlar Konferansı” na 53 Avrupa Ülkesi ve Dünya’dan Bakanların, Delegelerin ve Sivil Toplum Temsilcilerin katılımı oldu. (Açılışını Dönemin Başbakanı Sayın Recep Tayip Erdoğan’ın gerçekleştirdiği Konferans’ta, 16 Kasım 2006 tarihinde DSÖ Avrupa Bölgesi 53 Üye Ülkeleri adına Dönemin Sağlık Bakanı Prof. Dr. Recep Akdağ ve DSÖ Avrupa Bölge Direktörü Dr. Marc Danzon tarafından “Obezite ile Mücadele Avrupa Şartı” imzalanmıştır.

Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi ile Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti arasında 10 Mayıs 1999 tarihinde imzalanan bir anlaşmayla “Ankara’da DSÖ İrtibat Ofisi” kurulmuştu. Türkiye’de DSÖ sağlık programlarının yürütülmesini desteklemek, sağlık alanında uluslararası işbirliğini geliştirmek, Türkiye’de DSÖ kaynaklarının harekete geçirilmesi için bir yerel odak nokta olarak çalışmak ve DSÖ yayınlarına Türkiye’den ulaşılabilirliği sağlamak görevlerini yürütmekteydi.15 Şubat 2008 tarihinde imzalanan anlaşma ile “DSÖ Türkiye Ülke Ofisi” kuruldu. DSÖ Ülke Ofisi, uluslararası bir statüye sahip olacak ve İrtibat Ofisi’nin anılan görevlerinin yanı sıra DSÖ’nün Avrupa Bölge Ülkeleriyle olan ilişkilerinin koordine edilmesinde etkin bir rol üstlenmesi için kuruldu.

2008’de Türkiye’nin ilk defa 7.11.1996 tarih ve 4207 sayılı kanunla yürürlüğe giren “Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü” Yasası 2008 yılında kamuya yönelik sigara içme kısıtlamalarının ihlal edildiğini tespit eden ve onaylayan yaptırımları güçlendirdi.

2013 yılında, Türkiye Hükümeti ve DSÖ, Türkiye’nin “Birleşmiş Milletler Yol Güvenliği Eylem Planı için Yol Güvenliği Planı’nı” (2011-2020 Karayolu Güvenliği için On Yıllık Eylem Planı’nı) uygulamak için bir yol güvenliği platformu oluşturuldu. Bunun amacı, yollardaki ölümleri önlemek için uygulama ve davranışların düzeltilmesi yoluyla ölümleri yarı yarıya azaltmaktı.

Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Komite Toplantılarının bir yıl Kopenhag’da diğer yıl üye ülkelerin birinin ev sahipliğinde yapılmaktadır. İlk toplantı 03-05 Eylül 1951 tarihinde Cenevre’de, yapıldı. Son 69. Toplantı da 16-19 Eylül 2019 tarihleri arasında Kopenhag’da yapıldı. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı’nın ev sahipliğinde;

DSÖ 63. Avrupa Bölge Komitesi Toplantısı 16-19 Eylül 2013 tarihleri arasında İzmir’de

DSÖ 47. Avrupa Bölge Komitesi Toplantısı 15-19 Eylül 1997 tarihleri arasında İstanbul’da

DSÖ 15. Avrupa Bölge Komitesi Toplantısı 07-11 Eylül 1965 tarihleri arasında İstanbul’da gerçekleştirildi.

Türkiye 2013 yılında, “Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi” nin tüm altı MPOWER tütün talebini azaltma önlemini mümkün olan en yüksek düzeyde elde eden Dünya’daki ilk ülke oldu. (Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) “Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi “  Şubat 2005’te yürürlüğe girdi ve dünya nüfusunun % 90’ından fazlasını kapsayan 181ülke tarafından kabul edildi. DSÖ, 2008 yılında DSÖ Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi’nin (TKÇS) temel talep azaltma hükümlerinin uygulanmasını ölçeklendirmek için pratik, maliyet-etkin bir yol haritası sunmuştur: MPOWER. Her bir MPOWER politika önerisi, DSÖ TKÇS’nin en az bir hükmüne karşılık gelir. Altı MPOWER politika önerisi tespit edildi.)

DSÖ Avrupa Bölge Ofisi Türkiye Ülke Ofisine bağlı olmak üzere 2013 yılında, Kuzey Suriye ‘den Türkiye geçen Suriyelilerin her türlü acil sağlık ihtiyaçlarının karşılanması için Türk Hükümetine destek olmak amacıyla “DSÖ Gaziantep Acil Ofisi” açtı.

2013 yılından beri DSÖ, Türkiye’de sağlık hizmetlerine destek veriyor, bilgi veriyor,  mülteciler ve geçici koruma altındakiler için ihtiyaç değerlendirmesi yapıyor, bu nüfusta hedeflenen aşı kampanyalarını destekliyor ve Suriyeli sağlık çalışanlarına Türk Sağlık Sistemine entegrasyonunu kolaylaştıracak Mülteci Sağlık Programı çerçevesinde eğitim veriyor. Sağlık Bakanlığı ile yakın işbirliği içerisinde çalışıyor.

2016 yılında DSÖ Genel Direktörü Dr. Margaret CHAN, Mükemmellik Ödülü 2016’yı DSÖ Türkiye Ülke Ofisinin sağlığa “olağanüstü katkıları” nedeniyle övgüye değer görerek DSÖ Türkiye Ofisine verdi.

DSÖ ile Türkiye Hükümeti 2 Mayıs 2017 tarihinde, İstanbul’da “İnsani ve Sağlık Acil Durumlarına Hazırlıklılık Teknik Uzmanlık Ofisi” nin Ev Sahibi Ülke Anlaşması imzalandı. Dünya Sağlık Örgütü 64. (2011) ve 65. (2012) Genel Kurul Toplantılarında alınan kararlar çerçevesinde; İnsani müdahale ve sağlıkla ilgili acil durumların yönetiminde Türkiye’nin uzmanlığından ve liderliğinden yararlanması kararlaştırıldı.

Sağlık Bakanlığı Dünya Sağlık Örgütü ile birlikte hazırladığı, 2017-2025 Dönemi için “Türkiye Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar Çok Paydaşlı Eylem Planı” nı 2017 yılında onayladı.

DSÖ Genel Kurul Toplantısının Mayıs 2013’te gerçekleştirdiği görüşmelerle, DSÖ 2013-2020 için “Bulaşıcı Olmayan Hastalıkların (NCD) Önlenmesine ve Kontrolüne İlişkin Küresel Eylem Planı” nı onayladı. Türkiye, DSÖ’nün dokuz gönüllü küresel hedefini kabul etti ve 25 ülkeye özgü göstergeleri belirledi ve 2017 yılından itibaren uygulamaya başladı.

Yayına hazırlayan DSÖ Türkiye Eski Temsilcisi Bekir Metin (8.11.2019)