1948’den 2020’ye Dünya Sağlık Asambleleri

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün 7 Nisan 1948 tarihinde kuruluşundan bu güne 72 yıl geçti. Türkiye’nin de kurucu Ülkeler arasında yer aldığı DSÖ ilk Genel Kurul Toplantısını (Asamble) 24 Haziran-24 Temmuz 1948 tarihleri arasında Cenevre’de gerçekleştirdi.

Dünya Sağlık Örgütü kuruluş çalışmaları sırasında Türkiye’de Sağlık Bakanı Dr. Sadi Konuk (18.01.1945 – 05.08.1946) ve Dr. Behçet Uz’du. (07.08.1946 – 10.06.1948) New York’ta, 19-22 Temmuz 1946 tarihleri arasında düzenlenen “Uluslararası Sağlık Konferansı” sonrası alınan karar sonucu, 22 Temmuz 1946 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü Anayasası kabul edildi. Söz konusu Anayasa’nın kabulüne imza atan iki Türk vardı. Ayrıca, tüm görüşme ve tartışmaları sürdüren A.B.D. Washington Büyükelçimiz Hüseyin Ragıp Baydur (16.3.1945-27.8.1948) başkanlığındaki ekipti. Dünya Sağlık Örgütü Anayasasının kabulü için Türkiye Devleti adına imza koyan Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâletinde (Sağlık Bakanlığı) Müsteşar Yardımcısı Dr. Zeki Nasır Barker diğeri de 1945-1947 yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri Harvard ve Washington Üniversitelerinde Doktora sonrası araştırmalarda bulunan Dr. İhsan Doğramacı idi.

Birleşmiş Milletler’in uzmanlaşmış küresel sağlık kuruluşudur. 194 üye devletten oluşan DSÖ; Irk, din, cinsiyet, siyasi inanç, ekonomik veya sosyal durumdan bağımsız olarak tüm insanlar için en yüksek sağlık standardını teşvik etmek için dünya çapında çalışmaktadır.

73. Dünya Sağlık Asamblesi, DSÖ tarihinde ilk kez 72 yıl sonra Cenevre’de toplanamadı. DSÖ Genel Merkezinin bulunduğu Cenevre’den 18-19 Mayıs 2020 tarihleri arasında gerçekleştirilen sanal ortamda (internet aracılığıyla) toplandı. DSÖ’ne üye 194 Ülkenin Sağlık Bakanlarından oluşan Heyetler kendi Ülkelerinde bilgisayar başında toplantıyı takip edebildiler.

Dünya Sağlık Asamblelerine son yıllarda, 194 üye Ülkenin sağlık ve sağlıkla bağlantılı alanlarında, Sağlık Bakanlarının Heyet Başkanı ile birlikte katılıp bilgi paylaşımlarında bulunurlardı. Cenevre’de Birleşmiş Milletler Toplantı salonunda toplantılara 4000 ve üzeri kişi katılarak görüş alışverişlerini yüz yüze yaparlardı. Ancak, 2020 yılının Mayıs ayında ilk kez Koronavirüs (Covid-19 nedeniyle Delegeler bir araya gelemediler. Bu nedenle de 73 Dünya Sağlık Asamblesi 18-19 Mayıs 2020 tarihleri arasında sanal ortamda gerçekleşti.

Dünya Sağlık Asamblelerinin İşleyişi ve tarihçesi

DSÖ Genel Kurul Toplantısı (Dünya Sağlık Asamblesi), Ülkeleri temsil eden delegelerden oluşmaktadır. Bu delegelerin, sağlık alanında teknik bilgiye sahip, tercihen ülkelerinin ulusal sağlık yönetiminde etkin görev yapan kişiler olmaları gerekir. Delegeler beraberlerinde, danışmanlarını da getirebilirler Asamble, olağan oturumlarını yılda bir kez olmak üzere Cenevre’de Palais des Nations’da yapar. Oturumların süresi DSÖ’nün ilk dönemlerinden bu yana oldukça kısalmıştır ve günümüzde bu süre 6 ila 9 gün arasında değişmektedir. Asamble’nin işlevleri arasında şunlar yer almaktadır: Örgütün politikalarının belirlenmesi; Yönetim Kurulu’nda görev yapmak üzere aday gösterme hakkına sahip olan üyelerin saptanması ve Genel Direktörün atanmasıdır. Asamble ayrıca, Yönetim Kurulu ve Genel Direktörün çalışma raporlarını gözden geçirir ve önemli sağlık konularına Yönetim Kurulu’nun dikkatini çeker. Asamble, Örgüt adına, sağlık alanında sözleşmeler ve anlaşmalar yapabilir, uluslararası standartlar ve kurallar belirleyebilir.

Her Asamble bir Başkan ile beş Başkan Yardımcısı seçer ve bu kişiler bir sonraki seçime kadar görevde kalırlar. Asamble çalışmaları iki ana Komite tarafından yürütülür: Komite A ağırlıklı olarak program ve bütçe meseleleriyle ilgilenirken Komite B idari, mali ve hukuki meseleleri ele alır.

Kararlar, herhangi bir üyenin gündeme getirebileceği tasarıların kabulüyle alınır. Anlaşma ve anlaşmaların kabulü ve bütçenin kesin sınırlarının belirlenmesi gibi önemli konularda karar alınırken, hazır bulunan ve oy kullanan üyelerin üçte iki çoğunluğu aranır. Diğer konulardaki kararlar ise basit çoğunluk esasına göre alınır.

DSÖ Genel Kurul toplantılarına (Asamblelerine) geleneksel olarak her üye ülkenin Sağlık Bakanları başkanlığında bir heyet katılır ve toplantılara katılmanın yanı sıra diğer ülkelerin Sağlık Bakanları ile de görüşme imkânı bulurlar.  Böylece Örgütle olan ilişkiler en üst düzeyde tutulurken üye ülkeler arasında ikili işbirliği tesis edilir. DSÖ’nün 2020 yılı itibariyle 6 Bölge Ofisi, 150’den fazla Ülke Ofisi ve 194 Devletten oluşan üye ülkesi vardır.

Dünya Sağlık Örgütü Genel Kurulu 24 Haziran 1948’de 53 ülke temsilcisinin katılımıyla Cenevre’de toplanmış ve bir ay süreyle çalışmalarını sürdürmüştür. Bu toplantıda DSÖ’nün yıllık programı, personeli ve bütçesi onaylanmış, Yönetim Kurulu’nu oluşturan 18 üye belirlenmiş ve ilk Genel Direktör olarak da Kanadalı Dr. Brock Chisholm seçilmiştir.

İlk Genel Kurul, DSÖ çalışma programını düzenlerken sağlık sorunlarını önemlerine göre sıralamıştır. Ayrıca, Ara Komisyon’un yürütmekte olduğu epidemiyolojik istihbarat, hastalıkların sınıflandırılması ve biyolojik standardizasyon konularındaki çalışmaların DSÖ’ne devri için yapılan düzenlemeleri de onaylamıştır. Buna ilaveten BM, FAO, ILO, UNESCO ile ilişkileri belirleyen protokoller hazırlanmıştır.

DSÖ’ne Genel Merkez olarak, New York, Paris veya Cenevre düşünülmüş ve DSÖ geçici olarak Cenevre’deki “Milletler Sarayı” binasına yerleşmiştir. 1966 yılına kadar burada çalışmalarını sürdüren DSÖ daha sonra yine Cenevre’de kendi binasına taşınmıştır.

Haziran 1948’deki toplantı sırasında Genel Kurul’da Bölgesel örgütlenme de gündeme gelmiştir. Anayasa’nın 44. ve 54. maddelerince öngörülen desentralizasyonu gerçekleştirmek için kaç bölge olması gerekir? Hangi bölgeye hangi ülkeler bağlanacaktır? Bu çalışmaların DSÖ bütçesine ne gibi etkisi olacaktır? gibi sorulara yanıt aranmıştır. Bu konuda kurulan Komisyon Doğu Akdeniz Bölgesi, Batı Pasifik Bölgesi, Güneydoğu Asya Bölgesi, Afrika Bölgesi, Amerika Bölgesi ve Avrupa Bölgesi olarak 6 Bölge önermiş ve bu öneri kabul edilmiştir.

İsviçre’nin Cenevre kentinde 24 Haziran – 24 Temmuz 1948 tarihleri arasında toplanan ve bir ay süren ilk Genel Kurul Toplantısında önemli kararlar alınmış, toplantı başlarken 48 olan üye ülke sayısı, toplantı sonunda 55’e ulaşmıştı. Bu toplantının ilk görevlerinden biri Genel Direktörü seçmekti. Bu göreve getirilen Kanadalı Dr. Brock Chilsom’ dü ve 1953 yılına kadar 5 yıl görevde kaldı. DSÖ ilk Genel Kurul toplantısına Ülkemizi temsilen Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı (SSYB) Müsteşarı Dr. Ekrem Tok ve Sağlık İşleri Genel Müdürü Dr. Nail Karabuda katıldılar.

Dünya Sağlık Asamblelerine Katılan Türk Heyetleri

İlk Dünya Sağlık Asamblesi, İsviçre’nin Cenevre kentinde, 24 Haziran – 24 Temmuz 1948 tarihleri arasında toplandı ve Ülkemizi temsilen Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı (SSYB) Müsteşarı Dr. Ekrem Tok ve Sağlık İşleri Genel Müdürü Dr. Nail Karabuda katıldılar.

72. Dünya Sağlık Asamblesi ise 20-28 Mayıs 2019 tarihinde Cenevre’de gerçekleştirilmiş ve Ülkemizi temsilen Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin Koca başkanlığında 22 kişiden oluşan bir Heyet katılmıştır.

73. Dünya Sağlık Asamblesi dâhil Türkiye tüm toplantılara katılım sağlamıştır. DSÖ Türkiye İlişkileri Asamble düzeyinde her zaman en üst düzeyde yerini almıştır. 35 kez Türkiye Heyeti Başkanı olarak Sağlık Bakanı düzeyinde, 20 kez Sağlık Bakanlığı Müsteşarı düzeyinde Heyet Başkanları ile temsil edilen ülkemiz 17 kez de değişik kademelerde temsil edilmiştir.

Sağlık Bakanı düzeyinde ilk Türkiye Heyeti; Dönemin Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı Dr. Ekrem Hayri Üstündağ 3 kişilik bir heyetle, 7-25 Mayıs 1951 tarihleri arasında Cenevre’de yapılan 4. Dünya Sağlık Asamblesidir.

1950-1960 yıları arasında 2 Sağlık Bakanımız (Dr. Ekrem Hayri Üstündağ, 1951 ve Dr. Lütfü Kırdar, 1959) Başkanlığında Heyetler

1961-1970 yıları arasında 2 Sağlık Bakanımız (Dr. Suat Seren, 1962 ve Dr. Faruk Sükan, 1965) Başkanlığında Heyetler

1971-1980 yıları arasında 3 Sağlık Bakanımız (Prof. Dr. Türkan Akyol, 1971, Dr. Mete Tan, 1978, Dr. Münif İslamoğlu, 1980) Başkanlığında Heyetler

1981-1990 yıları arasında 6 Sağlık Bakanımız (Prof. Dr. Kaya Kılıçturgay, 1982, Mehmet Aydın, 1985, Doç. Dr. Mustafa Kalemli, 1987, Bülent Akarcalı, 1988, Halil Şıvgın, 1989-1990) Başkanlığında Heyetler

1991-2000 yıları arasında 8 Sağlık Bakanımız (Halil Şıvgın, 1991, Dr. Yıldırım Aktuna, 1992-1993-1996, Ecz. Kazım Dinç, 1994, Dr. Doğan Baran, 1995, Dr Halil İbrahim Özsoy, 1998, Dr. Osman Durmuş, 2000) Başkanlığında Heyetler

2001-2010 yıları arasında 6 Sağlık Bakanımız (Dr. Osman Durmuş, 2001, Prof. Dr. Recep Akdağ, 2003-200-2006-2009-2010) Başkanlığında Heyetler

2010-2020 yıları arasında 7 Sağlık Bakanımız (Prof. Dr. Recep Akdağ, 2012-2017, Dr. Mehmet Müezzinoğlu, 2013-2014-2016, Dr. Fahrettin Koca, 2019-2020) Başkanlığında Heyetler katılmışlardır.

Yazıyı Hazırlayan: Bekir Metin, DSÖ Türkiye eski Temsilcisi, Ankara, 19 Mayıs 2020