Yakın Komşumuz Suriye!

Suriye Hakkında Genel Bilgiler

Suriye, resmî adıyla Suriye Arap Cumhuriyeti Doğu Akdeniz ve Levant’ta yer alan bir Batı Asya ülkesidir. Batıda Akdeniz, kuzeyde Türkiye, doğu ve güneydoğuda Irak, güneyde Ürdün ve güneybatıda İsrail ve Lübnan ile sınırlanan ve 14 vilayetten oluşan üniter bir cumhuriyettir. Şam, Suriye’nin başkenti ve en büyük şehridir. Suriye, 24,8 milyonluk nüfusuyla dünyanın en kalabalık 57, Arap dünyasının ise en kalabalık 8. ülkesidir. Suriye 185.180 kilometrekarelik bir alana yayılmıştır ve bu da onu dünyanın 87. büyük ülkesi yapmaktadır.

“Suriye” adı tarihsel olarak daha geniş bir bölgeyi ifade etmekteydi, geniş anlamda Levant ile eş anlamlıydı ve Arapçada eş-Şam olarak bilinmekteydi. Modern devlet, MÖ 3. binyılın Ebla uygarlığı da dahil olmak üzere birçok antik krallık ve imparatorluk alanını kapsamaktadır. İslami dönemde Şam, Emevi Halifeliği’nin merkezi ve Mısır’daki Memlük Sultanlığı’nın bir vilayet başkentiydi. Modern Suriye devleti, yüzyıllar süren Osmanlı yönetiminin ardından 20. yüzyılın ortalarında kuruldu. Bir süre Fransız Mandası olarak kaldıktan sonra (1923-1946), yeni kurulan devlet, eskiden Osmanlı yönetiminde olan Suriye vilayetlerinden çıkan en büyük Arap devletini temsil ediyordu. Demokratik parlamenter bir cumhuriyet olarak bağımsızlığını 24 Ekim 1945’te, Suriye Cumhuriyeti’nin Birleşmiş Milletlerin kurucu üyesi olmasıyla kazandı ve bu hareket eski Fransız Mandasını yasal olarak sona erdirdi.

Bağımsızlık sonrası dönem, 1949 ve 1971 yılları arasında ülkeyi sarsan çok sayıda askerî darbe ve darbe girişimi ile çalkantılı geçti. Suriye 1958’de Mısır ile Birleşik Arap Cumhuriyeti adı verilen kısa süreli bir birlik kurdu ve bu birlik 1961 Suriye askerî darbesi ile sona erdi. Cumhuriyet, 1 Aralık’ta yapılan anayasa referandumunun ardından 1961 yılının sonlarında Suriye Arap Cumhuriyeti olarak yeniden adlandırıldı. Arap Sosyalist Baas Partisinin askeri komitesi tarafından gerçekleştirilen ve tek partili bir devlet kuran 1963 Darbesi önemli bir olaydı. Suriye, 1963’ten 2011’e kadar Olağanüstü Hal Yasası altında kaldı ve vatandaşlar için anayasal korumaları etkin bir şekilde askıya alındı. Neo-Baasçı gruplar arasındaki iç iktidar mücadeleleri 1966 ve 1970’te yeni darbelere neden oldu ve nihayetinde Hafız Esad’ın iktidarı ele geçirmesiyle sonuçlandı. Ailesi içindeki gücü pekiştirmek için etkili bir Alevi azınlık yönetimi kurdu. Hafız Esad’ın ölümünden sonra oğlu Beşar Esad 2000 yılında devlet başkanlığını devraldı.

Diller

Arapça (resmi), Kürtçe, Ermenice, Aramice, Çerkesçe, Fransızca ve İngilizcedir.

İklim

Çoğunlukla çöl; sıcak, kuru, yazlar güneşli (Haziran-Ağustos) ve kıyı boyunca ılık, kışlar yağışlı (Aralık-Şubat); Şam’da zaman zaman kar veya sulu karla karışık yağmurlu soğuk hava olmaktadır.

Doğal kaynaklar

Petrol, fosfat, krom ve manganez cevherleri, asfalt, demir cevheri, kaya tuzu, mermer, alçı, hidroelektrik

Etnik gruplar

Arap ~%50, Alevi ~%15, Kürt ~%10, Levanten ~%10, diğer ~%15 (Dürzi, İsmaili, İmami, Nusayri, Asuri, Türkmen ve Ermenilerdir)

Dinler

Müslüman %87 (resmi; Sünni %74 ve Alevi, İsmaili ve Şii %13’ü içerir), Hristiyan %10 (Ortodoks, Uniat ve Nesturi’yi içerir), Dürzi %3’dür.

Devlet İdaresi

Hükümet türü

Başkanlık cumhuriyeti; Son derece otoriter rejim (Muhalif birlikler, 8 Aralık 2024’te Şam’a girerken Başer Esad aynı gün Moskova’ya kaçtı ve Rusya hükûmeti tarafından kendisine siyasi sığınma hakkı verildi)

Yürütme organı

Devlet Başkanı: 15 Aralık 2024 tarihi itibariyle boş; eski Devlet Başkanı Beşar Esad, 8 Aralık 2024’te İslamcı isyancılar tarafından devrildi; Esad ve ailesi, siyasi sığınma hakkı aldıkları Moskova’ya uçtu.

Başbakanı: Muhammed el-Beşir (8 Aralık 2024’ten beri)

Yasama organı

Tek meclisli Halk Meclisi (250 sandalye)

Ekonomi

Ekonomik genel bakış

Düşük gelirli Orta Doğu ekonomisi; 11 yıllık iç savaşla harap olmuş önceki altyapı ve ekonomi; devam eden ABD yaptırımları, çatışma sırasında aralıklı göç; şu anda Dünya Bankası güven fonu tarafından destekleniyor; devam eden hiperenflasyon var.

Reel GSYİH (satın alma gücü paritesi)

62,151 milyar dolar (2021 tahmini)
61,353 milyar dolar (2020 tahmini)
61,465 milyar dolar (2019 tahmini)

Kişi başına düşen reel GSYİH

2.900 ABD Doları (2021 tahmini)
3.000 ABD Doları (2020 tahmini)
3.100 ABD Doları (2019 tahmini)

İhracat

2,224 milyar dolar (2021 tahmini)
1,649 milyar dolar (2020 tahmini)
2,94 milyar dolar (2019 tahmini)

İhracat- ortaklar

Türkiye %29, Kuveyt %15, Lübnan %14, Ürdün %8, Mısır %7 (2022)

İhracat- emtialar

Saf zeytinyağı, fındık, fosfat, pamuk, giysiler (2022)

İthalat

6,553 milyar dolar (2021 tahmini)
3,751 milyar dolar (2020 tahmini)
6,552 milyar dolar (2019 tahmini)

İthalat- ortaklar

Türkiye %45, BAE %10, Çin %9, Lübnan %8, Mısır %7 (2022)

İthalat- emtialar

Tütün, plastikler, buğday, tohum yağları, plastik ürünler (2022)

SURİYE İÇ SAVAŞI

Suriye ordusu, Suriye hükûmeti ve Suriye’deki iç isyancılar arasında başlayan, sonrasında Irak ve Şam İslam Devleti, El Nusra ve bazı Kürt, Türkmen, Dürzi ve Süryani grupların da katıldığı, son dönemde ise Rusya, İran, Amerika Birleşik Devletleri, Türkiye ve İsrail gibi dış güçlerin de sınırlı ve düzenli olarak dâhil olduğu çatışmalardır. Gösteriler 15 Mart 2011’de başlamış ve Nisan 2011 tarihinde ülke çapında yayılmıştır.

Nisan 2011 tarihinde Suriye Ordusu eylem ve ayaklanmaları bastırmak için görevlendirilmiş ve askerler ülke genelinde göstericiler üzerine ateş açmıştır. Aylarca süren askerî kuşatmaların ardından gösteriler silahlı isyanlara dönüşmüştür. Çoğunlukla firari askerler ve sivil gönüllülerden oluşan muhalif güçler, merkezi bir liderlik olmaksızın isyana başlamışlardır. Ülke genelindeki hemen hemen her kasaba ve şehirde yaşanan çatışmalar asimetrik savaş niteliğindedir. 2013 yılında Hizbullah, Beşar Esad’a sadık Suriye ordusunun yanında savaşa dahil olmuştur. Beşar Esad yönetimi Rusya ve İran’dan askeriye ve para desteği alırken, muhalifler Katar ve Suudi Arabistan’dan silah ve mühimmat desteği almışlardır. Haziran 2013 tarihi itibarıyla Beşar Esad yönetimi ülke genelinin %30-40’ını ve ülkedeki nüfusun %60’ını kontrol etmektedir. 2012 sonlarındaki bir BM raporu, iç savaşın Nusayri Şebbiha milisleri ve Sünni muhalifler arasında süregelen “bariz derecede mezhepsel” bir çatışma olduğunu bildirmiş, fakat hem muhalefet hem de hükûmet bunu reddetmiştir.

Birleşmiş Milletler’e göre ölen nüfus Ocak 2015 tarihi itibarıyla 220.000’i aşmıştır. Suriye Politik Araştırmalar Merkezi, Suriye İç Savaşı sebebiyle dolaylı ya da dolaysız olarak hayatını kaybeden toplam insan nüfusunu Şubat 2016 itibarıyla 470.000 olarak açıklamıştır.

Raporlara göre on binlerce gösterici devlet hapishanelerinde hapsedilmiş, bu göstericiler sistematik işkenceye ve teröre maruz bırakılmıştır. Uluslararası organizasyonlar hem Baas Partisi hükûmetini hem de muhalefeti insan hakları ihlalleriyle suçlamışlardır. Birleşmiş Milletler ‘in ve Uluslararası Af Örgütü ‘nün hem 2012 yılında, hem de 2013 yılında Suriye’deki soruşturmaları ve saha araştırmaları sonucunda, insan hakları ihlallerinin, işkencelerin ve savaş suçlarının büyük kısmının Baas Partisi hükûmeti tarafından yapıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Savaşta kimyasal silahlar birkaç kez kullanılmış ve bu, uluslararası alanda tepki çekmiştir.

Suriye Havayolları, iç savaşın başlamasından 8 yıl sonra, 19 Şubat 2020’de, savaş süresince yapılan ilk sivil uçuşunu Şam’dan Halep’e gerçekleştirdi.

27 Kasım 2024’te, Muhalifler kuzeybatı Suriye’de ani bir taarruz başlattı, stratejik Urm El-Suğra ve Anjara kasabaları ile bölgedeki en büyük Suriye rejimi üssü olan 46. Alay dahil olmak üzere 13 köyü ele geçirdiği bildirildi. 28 Kasım 2024’de, Rus ve Suriye savaş uçaklarının saldırıya yanıt olarak muhalif mevzilerini bombaladığı bildirildi. Ayrıca, İran devlet medyası, Suriye’deki kıdemli bir İran askeri danışmanı olan İslam Devrim Muhafızları Kolordusu Tuğgeneral Kioumars Pourhashemi’nin Halep’te öldürüldüğünü söyledi. Ertesi gün, muhalif güçler Halep’e girerek şehir içindeki çatışmayı yeniden başlattı.

8 Aralık 2024’te isyancı güçler başkent Şam’ı ele geçirdi. Bunun ardından Baas rejimi çöktü, böylece 61 yıllık Baas yönetimi sona erdi. Beşar Esad’ın Rusya’ya kaçtığı bildirildi ve Rusya hükûmeti tarafından kendisine siyasi sığınma hakkı verildi.

Kaynak: Yazılı ve Görsel Basın, Vikipedi, CİA World Factbook, 15 Aralık 2024

Editör Notu: Yakın komşumuz Suriye’de meydana gelen iç savaş sonrası ortaya çıkan durum ve Suriye hakkında genel amaçlı bilgi sahibi olunması için bu yazı hazırlanmıştır.