
Avrupa Birliği ve DSÖ Sağlık İlişkileri
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün 7 Nisan 1948 tarihinde kurulup, ilk Dünya Sağlık Asamblesi’nde (24.6-24.7.1948) örgütlenme çalışmalarını tamamlamış ve Örgüte üye Devletlerin hangi Bölge Ofislerinde yer alacağını belirlemişti. Avrupa Birliği’nin ilk kuruluşu da 1950’li yıllarda Belçika, Federal Almanya, Fransa, İtalya, Lüksemburg ve Hollanda’nın bir araya gelerek Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğunu kurmaları ve daha sonra Avrupa Ekonomik Topluluğunu oluşturmaları ve 2020 yılında 27 Avrupa Ülkesinin üye olması ile AB’nin bir Bölgesel Bütünleşme olarak hayatiyetini alanlarını genişleterek sürdürmesi bilinmektedir.
AB ilk kuruluşunda sadece demir, çelik ve kömür ticareti ve gümrükleme işleri ile uğraşırken, 2000’li yılların başlarında sağlık konuları ile de ilgilenmek ve üyeleri arasında sağlık, tıp, tıbbi cihaz, laboratuvar, bulaşıcı hastalıklar vb konularda yeniden yapılanma ve üye olarak alacağı Devletlerle AB Müktesebatına uyum konularında belirlenen fasıllarla çalışarak uyum sağlandıktan sonra üye kabul etmeye başladı. Tabii burada siyasi konular açık olmamakla birlikte üyeliğe kabul de önemli rol oynaktadır.
Bu açıklamalar çerçevesinde; Avrupa Birliğine üye 27 Ülkenin (İngiltere 2019 yılı sonu itibariyle Brexit Anlaşması ile AB’den ayrıldı) DSÖ Avrupa Bölge Ofisine Üye olması, Türkiye’nin de DSÖ Avrupa Bölge Ofisine üyeliği, AB’nin DSÖ ile de ortak çalışmalarda bulunmasını gerekli kılmıştır. Bu nedenlerle AB’ne aday ülke olan Türkiye’nin hem AB girme çalışmaları, hem DSÖ ile ilişkileri göz önünde bulundurulduğunda AB-DSÖ-Türkiye İlişkilerini bir arada incelemeyi gerektirdi. Konu üç ana başlık altında ortaya konmuştur.
Bu son bölümde; DSÖ ile AB arasında ilişkileri düzenleyen “İşbirliği Sözleşmeleri” incelenmiştir.
DSÖ ile AB Arasında İlişkileri Düzenleyen Memorandumlar
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Avrupa Topluluğu (AT) Arasındaki İşbirliği Düzenlemelerini Açıklayan Memorandum (28 Ekim 1982)
AT üye ülkelerinin aynı zamanda DSÖ Avrupa Bölgesi üye ülkeleri olması nedeniyle ilişkiler DSÖ ile ülkeler düzeyinde sürdürülmekteydi. Ancak, Avrupa Topluluğu ile Dünya Sağlık Örgütü’nün, merkezi Kopenhag’da bulunan Avrupa Bölge Bürosu ilişkilerinin olgun bir hale gelmesi, 29 Mayıs ve 19 Haziran 1972 yılında karşılıklı işbirliği ilişkileri yapılması konusunda yazılan mektuplarla ortaya daha etkili olarak çıkmaya başladı.
28 Nisan 1982 tarihinde Avrupa Topluluğu (AT) Komisyon üyesi Ivor Richard’ın Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü Dr. Halfdan Mahler’e yazdığı ve ekinde iki organizasyon arasındaki işbirliğini düzenleyen ve üzerinde defalarca görüşülen Memorandum’un, gerekli prosedürlerin yerine getirilerek kabulünü isteyen mektuplarına, 2 Haziran 1982 tarihinde cevap veren DSÖ Genel Direktörü Dr. H. Mahler, memorandumda belirtilen hususlara aynen uyulacağını ve işbirliğinin daha da geliştirilmesi için çalışmaların sürdürülmesini istediğini belirtmişlerdir.
Avrupa Topluluğu Komisyonu ve DSÖ arasında sağlık alanındaki ilişkileri ortaya koyan Memorandum, 28 Ekim 1982 gün ve OJ No L 300 sayılı Avrupa Topluluğu Resmi Gazetesinde yayınlanarak (82/725/ESC, EEC, Euratom rumuzu ile) yürürlüğü girmiştir
Memorandum Metni
- Her iki taraf, sağlık alanındaki hedeflerine ulaşmada ortak çıkarları konularında ve yürüttükleri ilgili programların geliştirilmesi ve icrasında daha etkin bir koordinasyon kurulması hususunda birbirleri ile istişarede bulunacaklardır.
- Avrupa Topluluğu Komisyonu, DSÖ ve AT’ın ortak çıkarlarının bulunduğu gündemdeki maddeler hususunda gerektiğinde (ilgili) toplantılarında gözlemci olarak DSÖ’den bir temsilciyi davet edecektir.
- DSÖ, Dünya Sağlık Asamblesi’nin, İcra Kurulu’nun ve Avrupa Bölge Komitesinin oturumlarında ve gerekirse (ilgili ise) DSÖ ve AT’ın ortak çıkarlarının bulunduğu gündemdeki maddeler hususunda komitelerinin çalışmalarında gözlemci olarak AT’dan bir temsilciyi davet edecektir.
- Her iki taraf, kendi himayelerinde toplanan diğer ilgili toplantılarda karşılıklı katılımı sağlamak için gerekli düzenlemeleri yapacaklardır.
- Her iki taraf, kendi sorumluluk alanları içinde ortak çıkar konularını kapsayan uygun bilgi ve dokümanların karşılıklı mübadelesinde bu alanlarda gösterdikleri gayretlerin etkinliğini artıracak şekilde teşvik edecekler ve bu konuda kolaylık sağlayacaklardır.
- Genel Direktörü vasıtasıyla DSÖ ortak çıkarları ilgilendiren konular üzerinde çalışma amacıyla AT Komisyonunda talep edilecek teknik desteği verecektir. DSÖ’nün yaptığı harcamanın komisyon tarafından karşılanması (ödenmesi) için gerekli prosedür her durumda, varılan ortak mutabakatla belirlenecektir.
Her iki taraf, bu şartların etkin bir şekilde yürütülmesini sağlamak için gerekli düzenlemeleri yapacaklardır. Özellikle;
- a) Ortak çıkarların bulunduğu alanlarda iki kuruluşun yetkilileri arasında yakın işbirliği ve irtibatı sağlamak üzere uygun düzenlemeleri yapacaklardır.
- b) Temsilcileri aracılığı ile iki organizasyon arasında etkin bir işbirliğinin kurulmasında kaydedilen ilerlemeyi gözden geçireceklerdir.
Memorandum da belirtildiği üzere iki taraf arasında karşılıklı esasına dayalı olarak uzman teatisi yapılacak ve sağlık konularında ortak projeler geliştirilecektir.
Not: DSÖ Avrupa Bölgesi ile AB, örgüt düzeyinde ilk ve önemli işbirliğini 29 Mayıs ve 19 Haziran 1972 tarihlerinde karşılıklı mektup teatisi ile başlatmıştır. 28 Nisan 1982’de Avrupa Topluluğu Komisyon Başkanı Ivor Richard’ın DSÖ Genel Direktörü Dr. Halfden Mahler’e yazdığı ve ekinde iki Kuruluş arasındaki işbirliğini düzenleyen ve üzerinde defalarca görüşülen Memorandumun, gerekli prosedürlerini yerine getirilerek kabulünü isteyen mektuplarına, 2 Haziran 1982’de cevap veren DSÖ Genel Direktörü Dr. H. Mahler, Memorandumda belirtilen hususlara aynen uyulacağını ve işbirliğinin daha da geliştirilmesi için çalışmaların sürdürülmesini uygun bulduklarını ifade etmiştir. Söz konusu Memorandum 28 Ekim 1982 gün ve OJ No L 300 sayılı Avrupa Topluluğu resmi Gazetesinde 82/725/ESC, EEC, Eurotom rumuzu ile yayınlanmıştır.
——————————-
Dünya Sağlık Örgütü ve Avrupa Topluluğu Komisyonu İşbirliği Çerçevesi ve Düzenlemelerini Hakkında Memorandum (01 Nisan 2001)
A. Prensipler ve Hedefler
- Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) ve Avrupa Topluluklarının, sağlık ve sağlıkla ilgili alanlarda sahip oldukları ilgiler aynıdır. Her ikisi de sağlığın geliştirilmesi ve güçlendirilmesi, aktiviteyi zayıflatan sakatlık oranının düşürülmesi, hastalığın önlenmesi ve potansiyel sağlık tehdidinin azaltılması için çalışmaktadırlar. Her ikisi de, sağlığın yüksek düzeyde korunmasına, sağlık konusunun, uluslararası kalkınma gündeminde yer alan yoksulluğa karşı savaşta -en merkezde- tutulmasına, çevre korumasına, sosyal kalkınmanın sağlanmasına ve yaşama ve çalışma şartlarının iyileştirilmesine katkıda bulunmayı amaçlamaktadırlar.
- AT Komisyonu ve DSÖ her ikisi de, kendi hukuki pozisyonlarında, bilginin ve yeteneklerin paylaşılması ve refahın sağlanması amacıyla, etkili sağlık müdahalelerinin, sağlıklı çevrelerin ve etkili sağlık sistemlerinin oluşturulmasına ve faaliyet merkezli ve işbirlikçi ortaklıkların geliştirilmesine yardım ederek ve değişik aktörleri ve tarafları sağlık alanına çekerek kendi Üye Devletlerine ve ortak ülkelerine hizmet etmeyi amaçlamışlardır. Kendi faaliyetlerinin başarıya ulaşmasında ve sağlık ve sağlıkla ilgili politikaların uygulanmasında ve tasarlanmasında işbirliğinin gerçekleştirilebilmesi için kendi Üye Devletlerinin kaynaklarından ve uzmanlığından yararlanırlar. Genel hedeflerin akabinde uyumlu ilişkiler oluşturmak ve gereksiz tekrarlardan kaçınmak için çalışırlar. DSÖ ve Komisyonun sağlık alanındaki bu ortaklığı, özel ve önemli avantajlar getirir.
- DSÖ, sağlığı desteklemesi, sağlık alanında teknik uzman sağlaması ve sağlığın her alanında tavsiyelerde bulunması açılarından yegâne bir role sahiptir. Komisyonun sağlık alanındaki rolü, Avrupa Toplulukları anlaşmalarında belirtilmiştir ve faaliyetlerinin yapısı ve kapsamı ile ilgili sorumlulukları belirli şartlar ile yönetilir. İki kuruluş arasındaki işbirliği, faaliyetlerinin yönetilmesinde kurumsal ve işlevsel düzenlemelerdeki farklılığı gözetmelidir. Her iki kuruluş ta, sağlık alanındaki faaliyetlerini, birbirini tamamlayıcı ve güçlendirici hale getirmek için, oluşturdukları işbirliğinde avantaj ve güçlere sahiptirler. Her biri kendi çalışma programlarına ve önceliklerine sahip iken, yine de sağlık alanındaki teknik ve saha çalışmalarında ortak çalışmayı ve koordinasyonu geliştirebilir, rutin pratik düzenlemeler yapabilir ve bilgi değişiminin ve deneyiminin paylaşılmasını sağlayabilirler.
B. İşbirliği Alanları
- Ulusal idareciler, profesyoneller ve sağlık ile ilgisi olan diğer kişiler tarafından kullanılmasına; sağlığın izlenmesine ve sağlık belirleyicilerine, etkili politika ve tedbirlerin tasarlanmasına, uygulama faaliyetlerinin üstlenilmesine ve değerlendirilmesine; düzeltici tedbirin zamanında sunulmasına sağlam bir temel oluşturulması amacıyla, güvenilir bilgi ve verilerin, bilginin korunması şartlarına uyularak, toplanması, yenilenmesi, işlenmesi ve yaygınlaştırılması.
- Sağlığın izlenmesi ve hastalıkların gözetimi için metodolojiler ve araçlar geliştirilmesi, sağlığa özel faaliyetlerin ve sağlıkla ilgili problemlerin analiz edilmesi ve hedeflenmesi, sağlık müdahalelerinin değerlendirilmesi ve öncelikli hale getirilmesi ve sağlık sisteminin kalkındırılmasına yardımcı olunması.
- Bulaşıcı hastalık denetimini güçlendirmek ve vaka bildirimlerini artırmak.
- Sağlık riskini azaltma politikaları oluşturmak ve geliştirmek için, sağlığın yüksek düzeyde korunmasını amaçlayan sağlık ve sağlıkla ilgili kriterler ve kuralların bilimsel ve teknik olarak gözden geçirilmesi ve çevre ajanlarının sağlığa etkilerinin değerlendirilmesi hakkındaki bilginin değişimi ve deneyimin paylaşılması.
- Sağlıkla ilgili araştırmaların ve teknolojik gelişmelerin desteklenmesi, sonuçlarının toplanması ve sağlık ve sağlıkla ilgili alanlarda uygulanması konusunda öneriler geliştirilmesi.
- Bu alanda tanınan aktörlerle işbirliği içerisinde sağlık müdahaleleri için uygun kaynakların harekete geçirilmesi ve koordine edilmesi ve doğal afetlerin sonucunda olduğu gibi, acil durumlarda işbirliği yapılması.
- Bilgi ve deneyim sağlayabilmek amacıyla, karşılıklı olarak personelin geçici görevlendirilmesi.
C. Öncelikler
- İşbirliğinin öncelikleri, daha fazla önem taşıyan ya da acil dikkat ve faaliyet gerektiren ve de ortak periyodik gözden geçirmelerin sonucu olan diğer konulara tesir etmeksizin, şunları kapsayacaktır:
1.1 Sağlık göstergelerinin iyileştirilmesi, sağlığın durumu, sağlık politika ve sistemleri hakkında veri toplanması ve yaygınlaştırılması ve kanıta dayalı yaklaşımların geliştirilmesi;
1.2 Bulaşıcı hastalık denetimi ile sağlık izleme ağlarını birleştirmek;
1.3 Analiz ve raporlama standartlarını ve metodolojilerini geliştirmek ve özellikle sıtma, HIV/AIDS, tüberküloz, acil hastalıklar ve antimikrobik tehditlere bildiri alabilmek için planlar ve bu konularda tavsiyeler sağlamak;
1.4 Yoksulluğun ortadan kaldırılması dâhil, sağlıkta sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasına yönelik sağlam politikalar ve etkili sistemlerin geliştirilmesi. Öncelikli sağlık tehditleri ile etkili bir şekilde savaşma ve gelişmekte olan ülkelere yardım etmek için faaliyetlerin birleştirilmesi;
1.5 Özellikle, fiziksel, kimyasal ve biyolojik ajanlara karşı sağlığın korunması ve güvenliği hakkında kriterler ve talimatlar;
1.6 Sağlık araştırma ve teknolojik kalkınma öncelikleri;
1.7 Bir tütün kontrolü ve sigara içmenin azaltılması konusunda bilginin değişimi ve yaygınlaştırılması çerçeve anlaşmasının görüşülmesi, kabul edilmesi ve uygulanması yolu ile tütün tüketiminin azaltılması.
- Bu öncelikler kapsamında takip edilen faaliyetler, D bölümünde belirtilen toplantılarda belirlenecektir ve aşağıda belirtildiği gibi şekillendirilebilir:
2.1 Bilgi ve dokümantasyon değişimi, deneyimin paylaşımı ve aşağıdaki konularda işbirliğinin güçlendirilmesi:
2.1.1 Kriterlerin ve talimatların ayrıntılı bir şekilde açıklanması ve
2.1.2 Hukuki uyum için gerekli araçların ve diğer dokümanların hazırlanması;
2.2 Veri tabanı oluşturmak ve veri tabanına ulaşım ve kullanımı kolaylaştırmak;
2.3 Sağlık ve sağlıkla ilgili konularda danışma ve teknik destek sağlamak;
2.4 Raporları ayrıntılı olarak açıklamak;
2.5 Analizleri yürütmek;
2.6 Projelere finansman sağlamak;
2.7 Katılım kurallarına uygun olarak komitelere ve çalışma gruplarına katılmak;
2.8 İki taraf arasında işleri ortak olarak üstlenmek;
2.9 Personeli geçici görevlendirerek uzmanlık sağlamak.
D. Prosedürler
DSÖ ve Avrupa Toplulukları Komisyonu, işbirliği faaliyetlerini yürütmek için aşağıdaki prosedürlerin oluşturulması ve yürütülmesi konusunda hemfikirdirler:
- Bir yandan Avrupa Toplulukları Komisyonu ve diğer yandan Dünya Sağlık Asamblesi (World Health Assembly) ve DSÖ Yönetim Kurulu (Executive Board of WHO) arasındaki ilişki göz önünde bulundurarak:
1.1 AT Komisyonu, Dünya Sağlık Asamblesi, DSÖ Yönetim Kurulu ve DSÖ Bölge Komite Toplantılarına ve onların müzakerelerine, gözlemcilere uygulandığı şekilde ve kendi prosedür kurallarına uygun olarak katılmak için davet edilecektir;
1.2 Dünya Sağlık Asamblesi, DSÖ Yönetim Kurulu ve DSÖ Bölge Komite Toplantılarının raporları Komisyona gönderilecektir ve DSÖ Genel Direktörü bu raporları Dünya Sağlık Asamblesi ve Yönetim Kuruluna sunacaktır;
1.3 Memorandumu, sirkülasyonun gereklerini ve kapsamını belirleyecek olan Genel Direktöre, Komisyon sunabilir;
1.4 DSÖ Genel Direktörü, Avrupa Toplulukları Komisyonu ile görüşmelerden sonra, özel durumlarda, o organın çalışmalarına, Komisyonun katılımı konusunda DSÖ’deki yetkili organın dikkatini çekebilir. Örneğin, uluslararası anlaşmaların görüşmeleri ve bu anlaşmalar altında Avrupa Topluluklarının statüsü gibi.
1.5 Her iki taraf ta, aynı şekilde ilgilendikleri ve gündemlerinde yer alan konulara göre komite çalışmalarına ve çalışma gruplarına, katılım kurallarına uygun olarak, birbirlerini davet edeceklerdir.
- Bir yandan DSÖ Genel Direktörü ve diğer yandan Komisyon arasındaki ilişkiler göz önünde tutularak:
2.1 Kamu Sağlığından sorumlu, DSÖ’deki Genel Direktör ve Komisyon Üyeleri, ilgilendikleri konularda, karşılıklı olarak birbirlerine danışacaklardır. Bu danışma, mümkün olduğu kadar koordinasyonun başarılmasında ve her iki tarafın da kabul ettiği araçların ve diğer dokümanların uygulanması konularında olmalıdır;
2.2 Kamu Sağlığından sorumlu, DSÖ’deki Genel Direktör ve Komisyon Üyelerine her iki tarafın da yüksek düzey yetkilileri eşlik ederler. Genel bir kural olarak, DSÖ ve Komisyon arasındaki işbirliğini güçlendirmek ve birikimlerden faydalanabilmek, görüş alışverişinde bulunmak ve ilgili faaliyetleri ve geleceğe ilişkin planları gözden geçirmek amacıyla, çalışmalara yılda bir kez katılacaklardır;
2.3 Kamu Sağlığından sorumlu, DSÖ’deki Genel Direktör ve Komisyon Üyeleri, her iki taraf çalışanlarının da yakın işbirliği ve irtibat sağlamaları için gerekli tedbirleri alacaklardır. Bu amaçla, işbirliği sürecini takip etmek ve bu anlamda irtibat ve koordinasyon noktası olarak faaliyet göstermek amacıyla her iki taraf için de bir kıdemli çalışan atanacaktır;
- Tamamlayıcı ve pratik düzenlemeler
3.1 Toplantılar, genel bir kural olarak, bir yandan, bu Memorandumun kapsadığı konularla ilgili birimlerden kıdemli çalışanların eşlik ettiği DSÖ Genel Direktörlük Ofisinde ve AT Komisyonunun Tüketicinin Korunması Genel Müdürlüğünde kamu sağlığından sorumlu yöneticiler ve Komisyon resmi görevlisi arasında, diğer yandan da DSÖ Bölge Direktörü ve ilgili Yöneticilerle özellikle de DSÖ Avrupa Bölge Direktörü, Grup Başkanları ve DSÖ İrtibat Görevlileri arasında yılda bir kez düzenlenecektir.
3.2 Her iki tarafın görevlileri ve irtibat görevlileri arasında, önceden bildirilmek üzere ve mümkün olan katılımla, pratik işbirliği konularında, özellikle, projelerin uygulanması, komitelere ve çalışma gruplarına katılım ve dokümanların hazırlanmasını kapsayan düzenli ve geçici toplantılar düzenlenecektir.
- Finansal işbirliği
4.1 Komisyon ve DSÖ arasındaki işbirliği, üçüncü taraflarca üstlenilen projelerin her iki tarafça finanse edilmesi ya da DSÖ tarafından üstlenilen faaliyetlere Komisyonun finansal yardım sağlaması şeklinde olabilir. Finansal işbirliği kapsamında projelerdeki süreç, D 2.2 ve D 3’te belirtilen toplantılarda gözden geçirilecektir.
4.2 DSÖ tarafından üstlenilen faaliyetlere AT Komisyonunun sağlayacağı finansal yardım, 9 Ağustos 1999 tarihinde yürürlüğe giren, “Topluluğun tek başına ya da ortak finanse ettiği ve Birleşmiş Milletler tarafından yürütülen proje ve programların finansmanına ya da ortak finansmanına uygulanan prensiplere ilişkin Birleşmiş Milletler (BM) ve AT arasında imzalanan anlaşma” ya ve AT ve BM arasındaki, 1 Ocak 1999 tarihinde yürürlüğe giren “Madde Onay Anlaşmasına” uygun olacaktır. Her iki anlaşma da DSÖ ve Komisyon arasındaki bir anlaşmayla şekillendirilebilir ya da açıklığa kavuşturulabilir. Komisyondan finansal yardım alan bu faaliyetler özel proje anlaşmalarının konusu olacaktır.
Yayına Hazırlayan: Bekir Metin, Ankara, 23.8.2020