Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) Tarihçesi
UNFPA, Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu, her gebeliğin istenilen gebelik olduğu, her doğumun güvenli gerçekleştiği ve her gencin potansiyelinin tamamını kullanabildiği bir dünyaya ulaşmak amacında programlar yürüten Birleşmiş Milletler’in öncü temsilciliğidir. Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu, kadınların ve gençlerin sağlıklı ve verimli yaşamlar sürdürebilmeleri için imkanları artırmak konusunda çalışmaktadır.
Birleşmiş Milletler Nüfus Faaliyetleri Fonu (UNFPA) 1969’da kuruldu. Nüfus konusunda Uluslararası finansmana sahip en büyük yardım olan UNFPA sürdürülebilir kalkınmayı destekleyen politikalar ve stratejiler oluşturulması konularında 150’yi aşkın ülkede faaliyet göstermektedir. Belirli program ve projeleri desteklemek için donör ülkelerden alıcı ülkelere yöneltilebilecek iki taraflı nüfus yardımını sağlayan çok taraflı bir kanal olarak önemli rol oynar. 1988 yılında ismi, Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu olarak kısaltılmıştır.
Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu çalışmalarına 1969 yılında başlamış ve 1971 yılından beri de Türk hükümetiyle birlikte çalışmalarını sürdürmektedir. Çalışmalarına proje bazlı olarak başlayan Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu, ilk çok yıllık Ülke Programını, 1988-1992 yılları arasında gerçekleştirmiştir. Şu anda ise, 7. Ülke Programı (2021-2025) yürütülmektedir.
40 yıldan uzun bir süredir, Türkiye’deki Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu devlet kurumları, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve üniversitelerle işbirliği içinde aşağıdaki konularda çalışmalar yürütmektedir:
– Anne ve çocuk sağlığının teşvik edilmesi
– Üreme sağlığı ve haklarının iyileştirilmesi
– Gençlerin potansiyellerinin tamamını kullanabilecek şekilde güçlendirilmeleri
– Cinsiyet eşitliğin sağlanması
– Kadınlara yönelik şiddetle mücadele edilmesi
– Kalkınma alanında veri toplanması, kullanımı ve paylaşımının geliştirilmesi
Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA), her gebeliğin istenilen gebelik olduğu, her doğumun güvenli gerçekleştiği ve her gencin içindeki potansiyelini ortaya çıkarabildiği bir dünya için çalışır. UNFPA, bu hedefe ulaşabilmek için, Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinden (SKH) özellikle 5 tanesine yoğunlaşmıştır:
- SKH 3: Sağlıklı Bireyler,
- SKH 5: Toplumsal Cinsiyet Eşitliği,
- SKH 10: Eşitsizliklerin Azaltılması,
- SKH 16: Barış, Adalet ve Güçlü Kurumlar,
- SKH 17: Hedefler için Ortaklıklar
1994’de Kahire’deki Nüfus ve Kalkınma Konferansında (ICPD) kabul edilen Eylem Programı ile ilk defa bireyler, kesin olarak bütün nüfus ve kalkınma aktivitelerinin merkezi olmuştur. Şimdi nüfus faktörünü bütün kalkınma stratejileriyle; özellikle fakirliğin yok edilmesi, sürdürülebilir kalkınma kapsamında aktif destekli ekonomik büyüme ve kadının toplum kalkınmasında aktif rol almasını cesaretlendirme çabalarıyla birlikte görülmektedir. Bu bağlamda UNFPA destekli programlar insan, kaynaklar, çevre ve ekonomik gelişme arasında bir denge oluşturmayı amaçlar. Gerçekten nüfus hedefleri gelişme hedefleri ile yakından ilişkilidir. Örneğin;
- Aileler için daha sağlıklı bir yaşamda, aile planlamasının katkısı büyüktür.
- Ailelerin daha küçük olması, eğitim, altyapı ve sağlık hizmetlerine yapılan yatırımların daha verimli olmasına ve böylece ekonomik gelişme için daha fazla kaynağın serbest kalmasına yol açar.
- Kadınların ve genç kızların eğitimi, sağlık ve gelir düzeylerinin yükselmesine yardımcı olur. Bu ise ailelerin daha iyi planlanmasına öncülük eder.
- Dengeli nüfus artışı ve dağılımı çevre üzerindeki baskıları ve zararı azaltıp, değerli kaynakların korunmasını sağlar.
- Kentleşmenin yavaş olması, şehirler üzerindeki baskıyı hafifletirken, kentsel ve kırsal gelişmeye yardımcı olur.
- Nüfus artışının kontrollü olması, gıda, su, enerji, eğitim ve iş teminini kolaylaştırıp yaşam standardının herkes için iyileşmesini sağlar.
UNFPA’ in görev alanı içinde kalan nüfus faaliyetleri çok çeşitlidir. UNFPA tarafından yapılan yardımların yarısına yakın bir bölümü, ana ve çocuk sağlığı ve aile planlaması programları için tahsis edilmiştir. Nüfus konularında bilgi, iletişim ve eğitim çalışmalarına düşen pay ise çok önemlidir.
UNFPA, ayrıca nüfus bilgilerini toplama ve analiz etmede, nüfus sayımlarını düzenlemede, nüfus politikalarını formüle etmede, doğurganlık, ölüm ve göç konularında araştırma yapmada ve bunların gelişme ile ilişkisini düzenlemede gelişmekte olan ülkelere yardımcı olur. Bundan başka Fon yaratma, kadın, genç ve yaşlılar, AIDS, nüfus ve çevre konularında özel programları da destekler.
Bütün UNFPA programları, gelişme sürecine kadınların katılımını artıracak şekilde düzenlenir. UNFPA, proje geliştirme ve uygulamanın her safhasına kadınları mümkün olduğunca dâhil etmek için çaba sarf eder.
UNFPA, desteğini sadece ülkelerden talep geldiği zaman sunar. Zira nüfus sorunlarının önemi hakkında uluslararası bir sözbirliği olmakla birlikte her ülke kendi yaklaşımını kendi tayin eder. UNFPA çabalarını Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması, Nüfus ve Kalkınma Stratejileri ve savunma üzerinde yoğunlaştırmıştır.
Çalışmalarına proje temelli olarak başlayan UNFPA, 1971 yılından bugüne Türkiye’de; üreme sağlığı, toplumsal cinsiyet eşitliğinin desteklenmesi; kalkınmayla ilgili verilerin toplanması, kullanımı ve yaygınlaştırılmasının artırılması ve insani yardım konularında çalışmalar yapmaktadır. Bu çerçevede ilk Ülke Programı 1988 yılından 1992’ye kadar sürmüş, Şu anda ise, 7. Ülke Programı (2021-2025) yürütülmektedir.
2011’den bu yana, Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu, Türkiye’de üreme sağlığının teşviki ve toplumsal cinsiyet eşitsizliğine karşı insani yardım çalışmalarına da destek vermektedir.
UNFPA’in genel amaçları ile bağlantılı şekilde, 7. Ülke Programı (2021-2025)
UNFPA Türkiye şu anda 7. Ülke Programını (2021-2025) uygulamaktadır. UNFPA’in genel amaçları doğrultusunda 7. Ülke Programı (2021-2025), özellikle cinsel sağlık ve üreme sağlığı, toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesi ile nüfus dinamikleri alanlarına odaklanmaktadır. 7. Ülke Programı ayrıca anne sağlığı risklerinin, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (CYBE’ler) ile planlanmayan gebeliklerin ve en savunmasız grupların karşılaştığı eşitsizliklerin ve şiddetin azaltılmasını destekleyerek UNFPA küresel stratejik planının dönüştürücü sonuçlarına destek olur ve bu yolla da Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA’lar) 3 (sağlık), 4 (eğitim), 5 (toplumsal cinsiyet), 10 (eşitsizlikler) ve 17’nin (ortaklıklar ve veriler) gerçekleştirilmesine de katkı sağlar.
– Cinsel sağlık ve üreme sağlığı
Karşılanmamış aile planlaması ihtiyacı
Modern gebelik önleyici yöntem kullanımı
Anne ölümleri
– Toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesi
Kadınlara ve kız çocuklarına yönelik toplum cinsiyete dayalı şiddet
Çocuk yaşta, erken ve zorla evlililker
– Nüfus dinamikleri
7. Ülke Programı, UNFPA küresel stratejik planının dönüştürücü sonuçlarına aşağıdakilerin azaltılmasını destekleyerek katkıda bulunur:
(a) Anne sağlığı riskleri
(b) Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar (CYBE’ler) ve planlanmayan gebelikler
(c) En kırılgan grupların karşılaştığı eşitsizlikler ve şiddet ki bu yolla Sürdürülebilir Kalkınma Amacı (SKA) 3 (sağlık), 4 eğitim, 5 (cinsiyet), 10 (eşitsizlikler) ve 17’nin (ortaklıklar ve veriler) gerçekleştirilmesini de destekler
7. Ülke Programı, Eylem On Yılı’na uygun olarak, gençlik, sivil toplum, medya, özel sektör, akademi ve diğer paydaşlar dahil olmak üzere politikalara, bütçelere, kurumlara ve düzenleyici çerçevelere gerekli geçişlerin yapılmasını da içerir.
UNFPA’in 7. Ülke Programı’nın tamamını buradan görüntüleyebilirsiniz.
UNFPA Türkiye Ofisi, Azerbaycan ve Gürcistan Ülke Programlarını koordine eden bir Ofis olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.
UNFPA ile Sağlık Alanında İlişkiler
BM Nüfus Fonu (UNFPA), Türkiye’de nüfus aktivitelerini öncelikle proje bazında olmak üzere 1974’den beri destekledi. UNFPA, Bakanlığımızca yürütülen Aile Planlaması ve Ana Çocuk Sağlığı Programını desteklemek amacıyla ihtiyaç duyulan araç, gereç, ilaç, kontraseptif ve eğitim imkânları sağladı.
Türkiye’ye UNFPA yardımının İlk Ülke Programı (1988-1992) 5 milyon dolardı. Önerilen 2. Programın UNDP program süreciyle uyumlu olması için bu program 1994’e kadar uzatıldı. 2. Ülke Programı (1995-1999) 7 milyon dolarlık bir miktardı. Sağlık Bakanlığı, BM Nüfus Fonu ile işbirliği halinde kalkınmada birinci derecede öncelikli 23 ilde ve ikinci derecede öncelikli illerin ağırlığını oluşturduğu 11 ilde “Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Hizmetlerinin Geliştirilmesi Projesi” ile ülkemizde yapılmakta olan ana çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetlerini desteklemek üzere “Bilgi-Eğitim-İletişim” Projeleri yürütüldü.
Birinci ülke programının amacı; Hükümetin nüfus artış hızıyla ekonomik ve sosyal kalkınma hızını dengeleme hedefine katkıda bulundu. Odak noktası ise Sağlık Bakanlığı Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü (AÇSAP) ile buna ilişkin Bilgi Eğitim ve İletişim (BEI) aktiviteleriydi.
UNFPA programının ana dayanağı Hükümet tarafından öncelikli bölgeler olarak bildirilen Doğu ve Güneydoğu illerindedir. UNFPA, Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülen üç proje ile öncelikli 20 İl’e yönelik Ana Çocuk Sağlığı (AÇS) bakım hizmet önlemlerinin gelişmesiyle ilgili aktiviteleri desteklemiştir. AÇS Programlarına verilen BEI desteği 10 öncelikli İl ile birlikte Güvenli Annelik İnisiyatifi sadece hızla büyüyen şehir merkezlerini kapsadı.
UNFPA’ in bu projelere katkısının büyük bir kısmı eğitim programları, workshoplar, Vali ve Kaymakamlar için bilinçlendirme toplantıları ve araştırma gezilerine ayrıldı. Bu yaklaşımın gerisindeki strateji hizmet vericilerin kalitesini yükselterek AÇS hizmet teminini iyileştirmekti.
1985-1994 yılları arasında yürütülen UNFPA destekli 3 proje kapsamında 12.000’den fazla Sağlık Personeli eğitildi.
UNFPA Hükümet Dışı Ulusal Kuruluşları da destekler. Türkiye Aile Planlaması Derneği, örgütlü kesime aile planlaması eğitimi sağlamış ve HIV/AIDS bilinçlendirme konferansları düzenledi. Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı da göçmen işçilere aile planlaması hizmetleri sundu.
Güvenli Annelik Projesi kapsamında Hükümet toplum gönüllüleri çalışmasını güçlendirmek için 4 Hükümet Dışı Ulusal Kuruluş ile ikincil anlaşmalar yaptı ve birlikte çalışmalar yürüttü.
Panel ve seminerlerle, 1994’de Kahire’deki gerçekleşen Nüfus ve Kalkınma Konferans (ICPD) sonuçlarının takibi yapılmış ve bunlar aile planlaması ve kadın sağlığı konusundaki ulusal stratejilere yansıtılmıştır.
İkinci UNFPA Ülke Programı desteğini esas olarak üreme sağlığı ve aile planlaması programlarında yoğunlaşırdı. “Bilgi-Eğitim-İletişim” (BEI), Cinslerarası Farklılıklar, Nüfus ve Kalkınma, Veri Toplama, Nüfus Politikası Programları da desteklendi.
Diğer Birleşmiş Milletler Kuruluşlarıyla uyumlu olarak UNFPA Programı Hükümetin Ülke Strateji Notasında tanımlanan nüfus sorunuyla ilgili önceliklerini yönlendirdi.
1994 yılında UNFPA ve T. C. Hükümeti arasında “Dört İlde Güvenli Annelik Hizmetlerinin Güçlendirilmesi” konulu bir proje uygulandı.1996 yılında bu projenin yaygınlaştırılması, Bilgi-Eğitim-İletişim Projesi’nin yaygınlaştırılması ve Adölesan grubun bilgilendirilmesi ile Uluslararası Eğitim Merkezi kurulması konularında da planlanan çalışmalar gerçekleştirildi.
Kaynakça:
Sağlık Alanında Dış İlişkiler Kitabı (Yazanlar: Bekir METİN, Sevim AYDIN, Ankara, 1997 Baskı, Matbaa: Aydoğdu Ofset)
UNFPA Türkiye Web Sitesi (24.08.2024)
Güncelleme: 24 Ağustos 2024