DSÖ Tütün Salgını 2025 Raporu: Tütün kontrolü çabaları 6,1 milyar insanı koruyor.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nün 23 Haziran 2025 tarihinde İrlanda’nın Dublin kentinde düzenlenen “Dünya Tütün Kontrolü Konferansı” nda Küresel Tütün Salgını 2025 raporunu yayınladı.
Raporda, tütün kontrolündeki ilerlemenin sürdürülmesi ve hızlandırılması için harekete geçilmesi gerektiği konusunda uyarıda bulunuldu; zira artan endüstri müdahalesi tütün politikalarını ve kontrol çabalarını tehdit ediyor.
Raporda, yılda 7 milyondan fazla can alan tütün kullanımını azaltmak için WHO MPOWER (Sigarayı Bırakmak İçin Yardım Önermek)’ın kanıtlanmış altı tütün kontrol önlemine odaklanılıyor:
- Tütün kullanımının izlenmesi ve önlenmesi politikaları;
- Dumansız hava mevzuatı ile insanları tütün dumanından korumak;
- Tütün kullanımını bırakmaya yardımcı olmak;
- Tütünün tehlikeleri konusunda paket etiketleri ve kitle iletişim araçlarıyla uyarı;
- Tütün reklamcılığı, tanıtımı ve sponsorluğuna ilişkin yasakların uygulanması ve
- Tütün üzerindeki vergilerin artırılması.
2007’den beri 155 ülke, tütün kullanımını en iyi uygulama düzeyinde azaltmak için WHO MPOWER tütün kontrol önlemlerinden en az birini uyguladı. Bugün, dünya nüfusunun dörtte üçünü oluşturan 6,1 milyardan fazla insan, 2007’deki sadece 1 milyara kıyasla en az bir böyle politikayla korunuyor. Dört ülke tam MPOWER paketini uyguladı: Brezilya, Mauritius, Hollanda (Krallık) ve Türkiye. Etiyopya, İrlanda, Ürdün, Meksika, Yeni Zelanda, Slovenya ve İspanya dahil olmak üzere yedi ülke, en yüksek tütün kontrolü seviyesini ifade eden MPOWER paketinin tam uygulanmasına ulaşmaktan sadece bir önlem uzakta.
Ancak, büyük boşluklar var. Kırk ülkede hala en iyi uygulama düzeyinde MPOWER ölçüsü yok ve 30’dan fazla ülke zorunlu sağlık uyarıları olmadan sigara satışına izin veriyor.
WHO Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus; “WHO Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi‘nin kabul edilmesinin üzerinden yirmi yıl geçti, kutlayacak çok sayıda başarımız var, ancak tütün endüstrisi gelişmeye devam ediyor ve biz de öyle yapmalıyız” dedi. “Bilim, politika ve siyasi iradeyi birleştirerek tütünün artık can almadığı, ekonomilere zarar vermediği veya gelecekleri çalmadığı bir dünya yaratabiliriz. Birlikte tütün salgınına son verebiliriz.”
Bloomberg Philanthropies’in desteğiyle geliştirilen WHO Küresel Tütün Salgını 2025 raporu, 2025 Bloomberg Philanthropies Küresel Tütün Kontrolü Ödülleri sırasında duyuruldu. Ödüller, tütün kullanımını azaltmada ilerleme kaydeden çeşitli hükümetleri ve sivil toplum kuruluşlarını (STK) kutladı.
Bloomberg LP ve Bloomberg Philanthropies’in kurucusu ve WHO Küresel Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Yaralanmalar Elçisi Michael R. Bloomberg; Bloomberg Philanthropies’in 2007’de küresel tütün kontrol çabalarını desteklemeye başlamasından bu yana, ülkelerin tütün kullanımını önleme biçiminde büyük bir değişim yaşandı, ancak hala gidilecek uzun bir yol var,” dedi “Bloomberg Philanthropies, WHO’nun acil çalışmalarına ve milyonlarca hayatı birlikte kurtarmaya tamamen bağlı kalmaya devam ediyor.”
DSÖ Küresel Tütün Salgını 2025 raporu, en çarpıcı kazanımların, DSÖ Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi (TKÇS) kapsamındaki temel önlemlerden biri olan ve tütünün zararlarını görmezden gelmeyi imkânsız hale getiren grafiksel sağlık uyarılarında olduğunu ortaya koyuyor:
2007’de sadece 9 olan ülke sayısı 110’a çıkarak küresel nüfusun %62’sini korumaktadır; ve
25 ülke sade ambalaja geçti.
Ancak WHO, yaptırımların tutarsız olduğu ve dumansız tütün paketlemesinin hâlâ yetersiz bir şekilde düzenlendiği konusunda uyarıyor. Yeni rapora, 2007-2025 yılları arasında ülke bazında ilerlemeyi izleyen yeni bir veri portalı eşlik ediyor.
Etkili olmalarına rağmen, 110 ülke 2022’den beri tütün karşıtı kampanyalar yürütmedi. Ancak, küresel nüfusun %36’sı artık en iyi uygulama kampanyaları yürüten ülkelerde yaşıyor; bu oran 2022’de sadece %19’du. DSÖ, ülkeleri mesaj açısından test edilmiş ve değerlendirilmiş kampanyalara yatırım yapmaya çağırıyor.
Vergiler, sigara bırakma hizmetleri ve reklam yasakları genişliyor, ancak birçok iyileştirmeye daha ihtiyaç var:
- Vergilendirme: 134 ülke sigaraları daha az uygun fiyatlı hale getirmeyi başaramadı. 2022’den bu yana sadece 3’ü vergileri en iyi uygulama düzeyine çıkardı.
- Bırakma: Dünya genelinde insanların yalnızca %33’ü maliyet tarafından karşılanan bırakma hizmetlerine erişebiliyor.
- Reklam yasakları: En iyi uygulama yasakları 68 ülkede mevcut olup, dünya nüfusunun %25’inden fazlasını kapsıyor.
Her yıl yaklaşık 1,3 milyon kişi pasif içicilikten ölüyor. Bugün, 79 ülke dünya nüfusunun üçte birini kapsayan kapsamlı dumansız ortamlar uyguladı. 2022’den bu yana, altı ek ülke (Cook Adaları, Endonezya, Malezya, Sierra Leone, Slovenya ve Özbekistan) özellikle misafirperverlik mekanlarında endüstrinin direncine rağmen güçlü dumansız yasalar benimsedi.
E-sigaraların veya ENDS’lerin-Elektronik Nikotin Dağıtım Sistemlerinin-kullanımını düzenlemeye yönelik artan bir eğilim var. ENDS’yi düzenleyen veya yasaklayan ülke sayısı 2022’de 122’den 2024’te 133’e çıktı, bu da bu ürünlere olan ilginin arttığının açık bir işareti. Ancak 60’tan fazla ülkede hala ENDS konusunda herhangi bir düzenleme bulunmuyor.
WHO, ivmenin gerilediği alanlarda acil eylem çağrısında bulunuyor. DSÖ Sağlık Geliştirme Direktörü Dr. Ruediger Krech, “Hükümetler kalan boşlukları kapatmak, yaptırımı güçlendirmek ve hayat kurtaran kanıtlanmış araçlara yatırım yapmak için cesurca hareket etmelidir. Tüm ülkeleri MPOWER’daki ilerlemeyi hızlandırmaya ve tütünle mücadelede kimsenin geride kalmamasını sağlamaya çağırıyor” dedi.
Kaynak: DSÖ Basın Bülteni, Dublin/Cenevre, 23 Haziran 2025
