Dünya Bankası (World Bank-WB) Hakkında Genel Bilgi ve Tarihçesi
DÜNYA BANKASI HAKKINDA GENEL BİLGİ
Kuruluş Tarihi: Temmuz 1945
Merkezi: Washington DC, ABD
Üyeleri: Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD)’na 189 Ülke üye
Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA)’ne 173 Ülke üye
Başkan: Ajay Banga (2 Haziran 2023 tarihinde 5 yıllık süre için seçildi. Hindistan uyruklu ve Dünya Bankası’nın seçilen 14. Başkanı)
Ana Kurum: Dünya Bankası Grubu
Dünya Bankası Grubu (World Bank Group) adını alan kuruluşun bünyesinde beş ana kurum yer almaktadır.
1- Uluslararası Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası
Uluslararası Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası (IBRD) 1945 yılında kurulmuş olan ve gelişmekte olan ülkelerin kamu sektörüne kredi açan bölümdür. Türkiye bu kuruma 1947 yılında üye olmuştur. Kişi başına GSMH’ye göre yapılan dört gruplu sınıflandırmada Türkiye 3. grupta yer almakta, böylece 5 yıl geri ödemesiz 17 yıla kadar vadeli kredi kullanabilmektedir. Türkiye’nin sermaye ve oy gücü %0,5 düzeyindedir.
2- Uluslararası Kalkınma Birliği
Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA-International Development Association), 1960 yılında kurulmuştur. Kişi başına gelir bakımından yoksulluk çizgisinin altında kalan ülkelere kredi açmaktadır. Bu ülkelere genel olarak sıfır faizli ve 35-40 yıl vadeli kredi kullandırmaktadır. Türkiye IDA’ya 1960 yılında katılmıştır; toplam sermaye içindeki payı %0,9’dur ve bu fondan kredi kullanmamaktadır.
3- Uluslararası Finans Kurumu
Uluslararası Finans Kurumu (IFC-International Finance Corporation), 1956 yılında kurulmuştur. Bu kurum, gelişmekte olan ülkelerde özel sektöre kredi açmak ve özel sektörün gelişmesini sağlamak ile görevlidir. Türkiye, bu kuruma kurulduğu yıl katılmıştır ve toplam sermaye içinde %0,6 paya sahiptir.
4- Çoktaraflı Yatırımlar Garanti Ajansı
Çoktaraflı Yatırımlar Garanti Ajansı (MIGA- Multilateral Investment Guarantee Agency), 1985 yılında kurulmuştur. Gelişmekte olan ülkelerde yapılacak yabancı yatırımlara, ticari olmayan (döviz transfer zorluğu, kamulaştırma, millîleştirme vb.) riskleri karşılamaya dönük güvenceler sağlamak ile görevli parça olarak tasarlanmıştır. Türkiye MİGA’ya 1988 yılında katılmıştır. Bu kurum içinde sermaye payı ve oy gücü %0,4 düzeyindedir.
5- Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıkları Çözüm Merkezi
Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıkları Çözüm Merkezi (ICSID-International Centre for Settlement of Investment Disputes), 1965 yılında kurulmuştur. Merkez, arabuluculuk ve hakemlik davalarına bakan bir organdır. Tahkim ve Uzlaşma Panellerine ilişkin kurallar geliştirmekte, uzlaştırma komisyonu olarak iş görmektedir. Türkiye bu kuruma 1987 yılında katılmıştır.
DÜNYA BANKASI (WORLD BANK-WB)’NIN TARİHÇESİ
Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası, Temmuz 1944’de Amerika Birleşik Devletleri’nin New Hampshire eyaletinin Bretton Woods şehrinde toplanan bir uluslararası konferansta kurulmuştur. Konferansın amacı, daha müreffeh ve istikrarlı bir küresel ekonomi sağlayacak ekonomik işbirliği ve kalkınma çerçevesi oluşturmaktı.
Temmuz 1944’te Bretton Woods Konferansı
I. Dünya Savaşı’nın bitmesinden bir yıl önce – 44 ülkeden delegeler, New Hampshire, Bretton Woods’daki Mount Washington Oteli’nde düzenlenen Birleşmiş Milletler Para ve Finans Konferansı için bir araya geldi. Konferansın amacı, savaş sonrası uluslararası ekonomik iş birliği ve yeniden yapılanma için bir çerçeve oluşturmaktı. Konferanstaki entelektüel liderler John Maynard Keynes (Birleşik Krallık’ta Hazine Danışmanı) ve Harry Dexter White’dı (Amerika Birleşik Devletleri’nde Hazine Bakan Yardımcısı).
Konferans, Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (Dünya Bankası) olmak üzere iki kurumun kurulmasıyla sonuçlansa da Dünya Bankası’nın kurulması birincil odak noktası değildi. Zamanın ve çabanın çoğu, Harry Dexter White’ın liderliğindeki IMF Komisyonu’na harcandı. Öte yandan, Dünya Bankası Komisyonu’nun çalışmaları konferansın yalnızca son birkaç gününde gerçekleşti. Anlaşma maddeleri -öncelikle John Maynard Keynes tarafından kaleme alındı- savaştan harap olmuş ülkelerin ekonomilerinin yeniden inşasını ve gelişmekte olan ülkelerin ekonomik kalkınmasının artırılmasını içeriyordu.
1946-1967 Dünya Bankası İnşaatçı ve Mühendis Olarak
Bankanın ilk kredisi Fransa’ya verildi ve diğer Avrupa ülkelerine verilen krediler bunu izledi. Ancak 1947 Marshall Planı Avrupa’daki savaş sonrası yeniden yapılanma çabalarını devraldığında, Banka hızla enerji, sulama ve ulaşım gibi sektörlerde dünya çapında altyapı projelerine fon sağlamaya yöneldi. Avrupa dışındaki bir ülkeye verilen ilk kredi 1948’de hidroelektrik güç üretimi için Şili’ye 13,5 milyon ABD doları tutarındaydı. Banka ayrıca bir teknik yardım programı başlattı ve 1955’te üye ülkelerden yetkililere eğitim sağlamak için Ekonomik Kalkınma Enstitüsü’nü kurdu.
İlk yıllarda, Banka üyelerinin ihtiyaçlarını karşılamak için gelişti. 1956’da, yalnızca özel sektöre odaklanmak için Uluslararası Finans Kurumu (IFC) kuruldu ve 1960’ta daha az kredibiliteye sahip üyelere kaynak sağlamak için Uluslararası Kalkınma Derneği (IDA) kuruldu. IFC’nin ilk kredisi, elektrikli ekipman üretimi için Brezilya’ya 2 milyon ABD doları tutarındaydı. Banka ayrıca, ekonomik bir unsuru olan üç uluslararası anlaşmazlığa arabuluculuk yaptı: İran’ın petrol endüstrisinin millileştirilmesi; İndus Nehri Su sisteminin geliştirilmesi ve Nil üzerindeki Aswan Yüksek Barajı’nın finansmanı.
1968-1981 Dünya Bankası Yoksullukla Mücadele Ediyor
1970’lere gelindiğinde, gelişmekte olan ülkelerdeki insanların %40’tan fazlası mutlak yoksulluk içinde yaşıyordu. Buna karşılık, Dünya Bankası’nın projeleri doğrudan yoksullara yardım etmeyi amaçlıyordu. Dünya Bankası Başkanı Robert McNamara, 1973 Yıllık Toplantı konuşmasında “mutlak yoksulluk” terimini ortaya attı ve Dünya Bankası’nın ikiz hedeflerini ilk ileten kişi oldu: “…ekonomik büyümeyi hızlandırmak ve yoksulluğu azaltmak.” (Dünya Kalkınma Raporu, 1978). Bu kavramlar, Bankayı bugün bildiğimiz kalkınmaya odaklanmış kuruma dönüştürdü.
Üye ülkelere verilen krediler 1968 ile 1981 yılları arasında on iki kat arttı ve yeni sektörlere yayıldı: çevre, kırsal kalkınma, su, sanitasyon, eğitim ve diğerleri. Nehir körlüğünü ortadan kaldırmaya yönelik küresel çaba, Bankanın yoksulların hayatlarını iyileştirmek için nasıl çalıştığının bir örneğidir ve bu, Bankanın ilk 20 yılında yaptığı büyük altyapı projelerinden farklıdır. Çevre için ilk kredi, 1971’de Brezilya’daki kirlilik kontrolü içindi ve Banka daha sonra çevresel güvenlik önlemlerini sürecine dahil etti. 1970’lerde ekonomistler Bankadaki birincil danışmanlardı, ancak müşterilere daha fazla uzmanlık sağlamak için antropoloji, sosyoloji, çevre bilimi ve diğer sektörlerde farklı becerilere sahip personel işe alındı.
1982-1994 Geçiş Ekonomileri ve Yapısal Uyum
1980’ler ve 90’lar petrol şokları, borç krizleri ve çevrecilikle ilgili ek zorluklar getirdi ve Banka, çalışmalarına yeni beceriler ve güvenceler ve yapısal ayarlamalar getirerek tepki verdi. Yapısal ayarlama kredileri, mali disiplin, vergi reformu ve doğrudan yabancı yatırımın serbestleştirilmesi gibi politika koşullarıyla geldi. Ancak kredilerin verildiği politika ve kurumsal ortamı iyileştirmeyi amaçlasalar da genel etkinlikleri dahili olarak ve müşteri topluluğunda tartışıldı.
1990’larda, Banka, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağılmasının ardından eski Sovyet ülkelerinin ekonomilerini yeniden yönlendirmelerine yardımcı oldu ve bu yeni egemen ülkelerin çoğu Dünya Bankası üyesi oldu. 1991’de, çevreyi korumaya odaklanmayı daha da ileri götürmek için Küresel Çevre Fonu (GEF) kuruldu ve 1996’da, yoksul ülkelerin sürdürülebilir kalkınmaya ve yoksulluğu azaltmaya odaklanmasını sağlamak için Ağır Borçlu Yoksul Ülkeler borç girişimi onaylandı. Dünya Bankası, 1988’de yatırımcılara ve borç verenlere siyasi risk sigortası ve kredi iyileştirmesi sağlamak için Çok Taraflı Yatırım Garanti Ajansı (MIGA) kurulduğunda gruba bir kurum daha ekledi.
1995’den 2024’e Sürdürülebilir Kalkınma ve Küresel Ortaklıklar
1990’ların sonlarında Dünya Bankası, çatışma önleme, çatışma sonrası yeniden yapılanma ve ülkelerin büyük siyasi değişimlerden sonra ekonomilerini yeniden yönlendirmelerine yardımcı olma alanlarına geri döndü. Bu dönem ayrıca hükümet yolsuzluğunun kredi operasyonlarının etkinliği üzerindeki etkisine dair endişeleri de beraberinde getirdi ve bu da Dünya Bankası’nın Başkan James Wolfensohn yönetiminde bir yolsuzlukla mücadele stratejisi benimsemesine yol açtı. Wolfensohn, 1996 yıllık toplantılarında “yolsuzluk kanseri” hakkında çığır açan bir konuşma yaptı ve onun liderliğinde ülke hesap verebilirliği ve kalkınma çalışmalarının sahiplenilmesine odaklanma, Kapsamlı Kalkınma Çerçevesi ile merkezi hale geldi.
2000’lerin ortaları Dünya Bankası’nın bir bilgi kurumu olduğu fikrini ortaya attı ve 2010’da Açık Gündem Banka’yı kalkınmaya daha şeffaf bir yaklaşıma yönlendirdi. 2000’de Birleşmiş Milletlerin Milenyum Kalkınma Hedefleri ve ardından 2015’te Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ile işbirliği içinde Dünya Bankası, topluluk odaklı kalkınma ve yardım koordinasyonunu vurgulayarak, savunmasız grupları korumak için çalışarak ve iklim değişikliğinin etkisini azaltarak yeni yüzyıla girdi.
Kaynak:
Vikipedi, özgür ansiklopedi, Dünya Bankası, Erişim Tarihi: 18 Eylül 2024
Dünya Bankası Tarihine Genel Bakış, Erişim Tarihi: 18 Eylül 2024
Dünya Bankası Washington Merkez Ofisi
Not: Dünya Bankası (WB) hakkındaki detaylı bilgi (Bekir Metin, Ankara, 18 Eylül 2024