Dünya Bankasının Türkiye ile Sağlık Alanında İlişkileri
Dünya Bankası, Türkiye’nin ekonomik ve sosyal kalkınma çabalarına destek sağlamaya yönelik çalışmaları belli başlı tüm sektörlerde 1950’lerden bu yana sürmektedir. Dünya Bankası yardımı belirli yatırım projeleri ile kapsamlı politika reformları için kredi sağlamanın yanı sıra teknik ve analitik destek biçiminde gerçekleştirilmektedir. Bugün Dünya Bankası, temel sağlık hizmetleri, eğitim ve beslenme, tropik ormanların korunması ve tarımsal araştırmalar için gelişmekte olan ülkelere yardım sağlayan en büyük kuruluşlardan biridir. Dünya Bankası kredileri ülkemizde Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından yönetilmekteydi.
Bugün Banka Grubu’nun çalışmaları, yoksullukla mücadele, ekonomik büyümeyi destekleme ve gelişmekte olan ülkelerdeki insanların yaşam kalitesinde sürdürülebilir kazanımlar sağlamada önemli olan hemen hemen her sektöre yansımaktadır.
Türkiye’nin kalkınma hedefleri ile küresel insani gelişme gündeminin çakıştığı noktalardan biri olan sağlık sektöründe 1990’lı yıllarda, Dünya Bankası ve Türk Hükümeti’nin ortaklaşa yürüttükleri iki önemli Proje gerçekleştirildi.
Türk Hükümeti ile Dünya Bankası arasında ilk olarak 16 Ağustos 1990 tarihinde Birinci Sağlık Projesi (Dönemin Sağlık Bakanı Halil ŞIVGIN), daha sonra ise 28 Eylül 1994 tarihinde (Dönemin Sağlık Bakanı Dr. Doğan BARAN) imzalanan İkinci Sağlık Projesi İkraz Araştırmalarıdır.
Birinci Sağlık Projesi:
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Dünya Bankası arasında, 16 Ağustos 1990 tarihinde imzalanıp, 7 Ekim 1990 tarih ve 20658 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Birinci Sağlık Projesi, İkraz Anlaşması sonucu;
Ankara, Diyarbakır, İstanbul, Mardin, Muğla, Sivas, Tokat ve Yozgat illerinde 1991 yılından itibaren uygulanıp sonuçlandırılan ve 75 milyon doları Dünya Bankası kredisi olan toplam 147.7 milyon Dolarlık bütçeye sahipti. Bu proje 1998 yılında tamamlandı (Metin Bekir).
Birinci Sağlık Projesi’nin iki temel amacı vardı:
1- Temel sağlık hizmetlerine ulaşılabilirliği artırarak, proje illerinde halkın sağlık düzeyini yükseltmek,
2- Sağlık hizmetlerinin sunumunda etkililik ve verimliliği artırmak ve Sağlık Bakanlığı yönetim kapasitesini güçlendirmekti.
Birinci Sağlık Projesi iki temel başlık altında gerçekleştirildi.
– Proje illerinde sağlık altyapısı ve hizmetlerinin güçlendirilmesi,
– Kurumsal gelişim.
İkinci Sağlık Projesi:
Hazırlıkları 1992-1993 yıllarında Bakanlığımız uzmanları ve proje illeri yetkilileri ile birlikte yapılan İkinci Sağlık Projesi ise, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Dünya Bankası arasında, 28 Eylül 1994 tarihinde imzalanmış, 22 Aralık 1994 tarih ve 22149 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiş, İkraz Anlaşması sonucu;
Proje, Kalkınmada I. ve II. Derecede öncelikli İller olan; Adıyaman, Ağrı, Ardahan, Artvin, Batman, Bayburt, Bingöl, Bitlis, Elâzığ, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Hakkâri, Iğdır, Kars, Malatya, K. Maraş, Muş, Siirt, Tunceli, Şanlıurfa, Şırnak ve Van illerinde 1995-2001 yılları arasında uygulandı. 200 milyon dolarlık bütçeye sahip II. Sağlık Projesinin kaynağının %75’i yani 150 milyon doları Dünya Bankası kredi olarak finanse olarak gerçekleştirildi (Metin Bekir).
İkinci Sağlık Projesi’nin iki temel amacı vardı:
1- Proje illerinde halkın sağlık düzeyini yükseltmek, önlenebilir nedenlerden kaynaklanan hastalık ve ölümleri azaltmak ve temel sağlık hizmetlerinin kalitesini, kullanımını ve erişe bilirliğini artırmak,
2- Sağlık hizmetlerinin sunumunda etkililik ve verimliliği artırmak, Sağlık Bakanlığı’nın merkez ve taşra teşkilatında yönetim kapasitesini geliştirmek ve sağlık reformları hazırlık çalışmalarını desteklemekti.
İkinci Sağlık Projesi iki temel başlık altında gerçekleştirildi.
-Temel sağlık hizmetleri,
-Sağlık politikaları ve yönetimi.
2000 Yılı ve Sonrası Dünya Bankası ile Sürdürülen İlişkiler (Savaş Nazan, Prof. Dr.)
Mart 2002’de Bülent Ecevit’in Başbakanlığındaki Demokratik Sol Parti Milliyetçi Hareket Partisi Anavatan Partisi Koalisyon Hükümeti Dünya Bankasına “Türkiye Ekonomik Reform Kredisi Kalkınma Politikası Mektubu” nu gönderdi.
Mektup sonrasında 760 milyon $’lık Ekonomik Reform Kredisi-2000 (ERL-2000) anlaşması yapıldı. 2. Bu kredi DB yapısal uyum ve kredilerinin sürdürülerek davam edeceğine işaret etti.
Kasım 2000’de Dünya Bankası-Country Assistance Strategy (CAS- Ülke Yardım Stratejisi) Anlaşması yapıldı (43). 2008 yılına kadar olan Dünya Bankası kredileri CAS Yönetimiyle verildi. 5 milyar $ tutarındaki kredi temel olarak sürdürülebilir uzun vadeli büyüme ve ekonomik sorunların azaltılması konularında Türkiye’ye yardımcı olmak üzere tasarlanmıştı.
Mart 2001 Dünya Bankası Başkan Yardımcısı Kemal Derviş; DSP-MHP-ANAP Koalisyonu Hükümetinde sol partiden “Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanı” olarak Türkiye’ye çağrıldı. Kemal Derviş ile 15 günde 15 yasa hızla meclisten geçirildi. Yasaların temel özelliği; özelleştirme ve rekabetin arttırılmasıydı. Bu durum birçok bakanın istifasına da neden oldu.
2002 yılında CAS (Ülke Yardım Stratejisi)-II Anlaşması (2004- 07) yapıldı.
Kasım 2002’de Adalet ve Kalkınma Partisi tek başına iktidara geldi. Dünya Bankası (DB) yapısal uyum programlarına daha hızlı ve daha sistematik bir şekilde devam etme ortamını elde etti. Çünkü DB yapısal uyum programları için verdiği kredinin etkinliğini destekleyen genel bir politika ortamına sahip ülkeleri tercih etmekteydi.
Mart 2003’de Dünya Bankası “Reforming the Health Sector for Improved Access and Efficiency Report No. 24358-TU; Sağlık Sektöründe Gelişmiş Erişim ve Verimlilik Reformu Raporu No. 24358-TU” nu raporunu yayınladı.
2003 Yılında Japon Politika ve İnsan Kaynakları Geliştirme (PHRD) ve DB katkıları ile Japon Kalkınma Bankası’ndan sağlık sektörüyle ilgili projelerin finansmanında kullanmak üzere 385.000 $ hibe (TF056960 ve TF-090317 No’lu) alındı. Bu hibe SDP yürürlüğe girmeden önce Aile Hekimliği, Akreditasyon ve Sağlık Bilişimi alanlarındaki durum değerlendirilmesi ve paydaş analizleri yapılması için kullanıldı. 2. Hibenin idari uygulamasını Dünya Bankası yürüttü.
2004 Yılında Dünya Bankası ile Türkiye arasında ERL-II ve PFPSAL III (1 milyar $) anlaşmaları yapıldı.
11 Haziran 2004’de Dünya Bankası ile Türkiye arasında “Sağlıkta Dönüşüm Programına Destek Projesi” (No.74053) adı altında 4737-TU No’lu İkraz Anlaşması imzalandı. Sağlıkta Dönüşüm Programı (SDP)’nın I. Fazı için 71.22 milyon$ kredi sağlandı. Bunun 56.36 milyon $’ını Dünya Bankası, 14.86 milyon $’ını Türkiye finanse edecekti. 2. Anlaşmanın arka plan metninde; sağlıkta küçük değişiklikler yapılması yerine, köklü bir değişikliğin yapılması gerektiği belirtildi. 3. Projenin amaçları DB Haziran 2002 raporu ile tamamen uyumluydu.
10 Ocak 2008 Dünya Bankası “Ülke Destek Stratejisi 2004-07(CAS-II) Tamamlama Raporu” nu yayınladı. Raporda;
- Sağlıkta Dönüşün Programı (SDP)’de o güne kadar gelinen süreci (başarılı ve başarısız yanlarıyla) ve daha sonraki süreçte yapılması gerekenleri/yapılacakları ayrıntılı olarak ifade edildi.
- SDP Birinci Aşama sürecinde kamu hastanelerinin yeniden yapılandırılması ve özerkleştirilmesi reformunda Sağlık Bakanlığı’nın sınırlı kaldığı,
- IFC’nin o dönemde özel sağlık ve eğitim sektörü projelerine desteğini arttırdığı belirtildi. (Türkiye 2007 mali yılı içinde 413 milyon $ ile o yıla kadar en yüksek IFC finansmanını aldı.)
25 Ocak 2008 Dünya Bankası 2008-11 Mali Yıl Dönemi Ülke İşbirliği Stratejisi (CPS) Raporunu (Rapor No 42026-TR) yayınladı. Raporda;
- Sağlıkta Dönüşüm Programı (SDP)’nda o güne kadar gelinen süreci (başarılı ve başarısız yanlarıyla) ve daha sonraki süreçte yapılması gerekenleri/yapılacakları ayrıntılı olarak yapıldı.
- Sağlık ve eğitim alanlarında kamu-özel ortaklığı (Public Private Partnership–PPP) genel çerçevesi ile ilgili çalışmalar yapılacağından ve bu çalışmalarda sağlam bir politika çerçevesi ve kurumsal çerçeve oluşturma konusunda yardımcı olunacağından,
- Ülke İşbirliği Stratejisi (CPS) faaliyetleri ile Sağlık Bakanlığı’na liderlik fonksiyonlarını gerçekleştirmesi için kapasite oluşturma desteği sağlanmasından,
- SDP’nın küresel iyi bir uygulama reform olarak kabul edildiğinden ve CPS kapsamında bu deneyimin bölgede ve küresel ölçekte paylaşılmasına yönelik modalitelerin araştırılmasının beklendiğinden bahsedildi.
28 Şubat 2008 MIGA CPS (Ülke İşbirliği Stratejisi) 2008-11 Anlaşması imzalandı. MIGA: Politika ve danışmanlık hizmetleri kapsamında ülkelere yabancı sermaye akışını teşvik eden Dünya Bankası Grubunda yer alan “Çok Taraflı Yatırım Garanti Ajansı” dır. DB’dan CPS kapsamında 400 milyon $ değerinde “İkinci Program Amaçlı Kamu Sektörü Kalkınma Politikası Kredisi” (PPDPL-II) alındı. Anlaşma ile 7.7 milyar $ kredi alındı.
17 Mayıs 2008, Türkiye Cumhuriyeti’ne, Programatik Kamu Sektörü Kalkınma Politikası Kredisi (PPDPL 2) 255,4 Milyon Avro (400 Milyon $) Tutarında kredi. Rapor No. 43473-TR
11 Haziran 2009, Sağlık Sektörünün Yeniden Yapılandırılmasını Destekleyen Proje, Projenin amacı; Sağlık Bakanlığı’nın sağlık hizmeti sağlayıcı ödemeleri ve sağlık sistemleri performansında reformları formüle etme ve uygulama konusundaki etkinliğini artırmaktır. Projenin tamamlanma tarihi 30 Eylül 2015’dir. Proje için sağlanan kaynak: 71.81 Milyon $’dır.
18 Mayıs 2009 Dünya Bankası, 46115-TR No’lu“ Türkiye Cumhuriyeti’ne Sağlıkta Dönüşüm Programının İkinci Aşamasına Destek Amaçlı “Sağlıkta Dönüşüm ve Sosyal Güvenlik Reformu Projesi (UPK2)” için 56.1 Milyon Avro Değerindeki –İkraz Teklifi Hakkında Proje Değerlendirme Dokümanını yayınladı. Dünya Bankası tarafından Türkiye’ye
- “Sağlık Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planına Destek” için 46.17 milyon Euro,
- “Sosyal Güvenlik Kurumu Kapasite Geliştirme” için 3.09 milyon Euro kredi verildi.
Sağlık Bakanlığı’nın yeniden yapılandırılması sürecine devam edilmesi, böylelikle kılavuzluk işlevlerinin sunum işlevlerinden ayrılması; kamu sağlık tesislerinin bağımsız veya yarı bağımsız kurumlar olarak çalışmak üzere reforme edilmeleri amaçlandı.
30 Haziran 2009 Dünya Bankası ile Türkiye arasında 7717-TU no’lu kredi anlaşması (bütçesi 56.1 milyon Euro) imzalandı.
Eylül 2010 IFC’nin Washington D.C’den sonra ikinci operasyon merkezi İstanbul’da açıldı (65). IFC (Uluslararası Finans Kurumu): Dünya Bankası Grubunda yer alan ve gelişmekte olan ülkelerde özel sektör kuruluşlarına kredi veren kurumdur. IFC kredi verirken hükümet garantisi aramaksızın yerli ve yabancı özel sermayeyi bir araya getirmeye çalışarak şirketlere üye olmakta ve yatırım fonları kurabilmektedir. Kamu özel ortaklı, devlet garantili çok sayıda büyük yapılar (Örn. Şehir hastaneleri, kampüs hastaneler, demiryolları, otoyolları, köprüler vb.) IFC’nin ortak olduğu taşeron firmalar aracılığıyla yapıldı. IFC bazı bankalar (Örn. Garanti Bankası) aracılığı ile KOBİ’lere ve kadın girişimcilere krediler sağladı.
04 Nisan 2012 DB “Türkiye Cumhuriyeti’ne Yönelik Dünya Bankası Ülke İşbirliği Stratejisi 2012- 2015”i raporunu yayınladı. Sağlık Bakanlığı’nın 2015 yılına kadar yeniden yapılandırılarak sadece sağlık sektöründe liderlik fonksiyonları üzerinde odaklanması, Tüm kamu hastanelerinin kamu hastane birlikleri olarak teşkilatlandırılması organize edildi. Hastanelerde global bütçeden performans sözleşmelerine göre ödeme yapılması önerildi ve uygulandı.
Aralık 2012 Sağlık Bakanlığı 2013- 2017 STRATEJİK PLANI yayınlandı. Planın hazırlanmasında çalışma grubunda Dünya Bankası da yer aldı. Planda “OECD Sağlık Sistemi İncelemeleri, Türkiye” yayınına atıfta bulunuldu. Planda 4 Stratejik Amaç ve 32 Hedef belirlendi.
Nisan 2014 “WB (Dünya Bankası- Türkiye Partnership: Country Program Snapshot (Ülke Programı Anlık Görüntüsü” yayınlandı.
28 Ağustos 2015 Health System Strengthening and Support (HSSS) Project Report (Sağlık Sistemi Güçlendirme ve Destekleme Projesi Raporu) No: PAD1294 yayınlandı (70). Bu projenin amacı; “Sağlık Bakanlığı’nın sosyal güvenlik kurumu ya da özel sigorta sistemleri ve sağlık hizmeti sunan kurumların performanslarındaki reformları formüle etme ve uygulamadaki etkinliğini artırmak.” olarak gösterildi.
30 Eylül 2015 Dünya Bankası ile Türkiye arasında İkraz anlaşması No.-TU (120 milyon € /134.30 milyon$) yapıldı (Report No: PAD 1294) (71). Hastane Yönetim ve İşlemlerinde Verimliliğin Artırılması için: 47.65 milyon $, Genel Sağlık Sektörü İdaresi Etkinliğinin Artırılması için: 44.30 Milyon $’dır. Beklenen Kapanış Tarihi; 31 Mayıs-2020’dir. Kredinin %70’i sağlık sistemi performansı için, %30’u da bulaşıcı olmayan (kronik) hastalıklar ve yaralanmalar için kullanılacaktır. Bu anlaşmanın hedefi seçilmiş bazı kronik hastalıklarda birincil ve ikincil korunma (önleme ve erken tanı) hizmetlerini iyileştirmek, hastane yönetiminin verimliliğini artırmak ve Sağlık Bakanlığı’nın kanıta dayalı politika oluşturma kapasitesini arttırmak olarak gösterilmiştir. (Savaş Nazan, Prof. Dr.)
Türkiye Acil COVID-19 Sağlık Projesi
Türkiye’deki Acil COVID-19 Sağlık Projesinin geliştirme hedefi, COVID-19 (Koronavirüs) tarafından oluşturulan tehdidi önlemek, tespit etmek ve buna yanıt vermek ve halk sağlığı hazırlığı için ulusal sistemleri güçlendirmektir. Proje 24 Nisan 2020-31 Aralık 2025 tarihleri arasını kapsamaktadır. Proje için sağlanan kaynak: 100 Milyon $.
Türkiye COVID-19 krizi sırasında Mikro ve Küçük İşletmelere Hızlı Destek
Projenin Kalkınma Hedefi (PDO), COVID-19 krizinden etkilenen yaşayabilir mikro ve küçük işletmelerin (KOBİ) kapanmasını önlemek ve kriz süresince istihdam düzeylerini korumaktır. Proje için sağlanan kaynak: 600 Milyon $.
Türkiye Acil COVID-19 Sağlık Projesi Ek Finansman, Onay Tarihi: 26 Mayıs 2022, Proje için sağlanan kaynak: 751,25 Milyon $. Projenin geliştirme hedefi, Türkiye’de COVID-19’un oluşturduğu tehdidi önlemek, tespit etmek ve buna yanıt vermektir.
Türkiye Halk Sağlığı Acil Durumlarına Hazırlık Projesi Onay tarihi: 29 Ekim 2024, Proje için sağlanan kaynak: 300 Milyon $. Projenin Geliştirme Hedefi, Türkiye’nin (i) aşı üretme ve (ii) halk sağlığı acil durumlarını tespit edip bunlara hızlı bir şekilde yanıt verme kapasitesini güçlendirmektir. Projenin tamamlanması tarihi 31 Ekim 2029’dur
Dünya Bankası’nın Türkiye’ye sağladığı 35 milyar dolarlık finansman ne için kullanılacak?
Dünya Bankası’nın (DB) beş yıl içinde Türkiye’ye toplam 35 milyar dolar finansman sağlamasını içeren programı geçtiğimiz günlerde açıklandı.
DB’nin onayladığı Ülke İşbirliği Çerçevesi (CPF) kapsamında mevcut 17 milyar dolar tutarındaki ülke portföyüne ek olarak, 2024-2027’deki üç mali yıl, yaklaşık 12 milyar doları özel sektörü destekleyecek şekilde ilave 18 milyar dolarlık bir kaynak sağlanması öngörülüyor.
DB’nin 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremlerinden sonra yeniden inşa ve onarım çabalarına desteğinin, hükümetin ekonomik dengesizlikleri ele alma konusunda kaydettiği ilerlemenin ve hükümetin iklim değişikliğinin etkilerini azaltım projelerinin sayısının” göz önünde tutulduğu belirtiyor (BBC News).
Kaynakça:
Metin Bekir, Aydın Sevim, Sağlık Alanında Dış İlişkiler Kitabı, Ankara, 1997 Baskı, Matbaa: Aydoğdu Ofset
Savaş Nazan, Prof. Dr., Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Dünya Bankası’nın Sağlık Reformları Üzerine Etkisi; Türkiye’de Sağlıkta Dönüşüm Örneği, ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi-Dergi Park, Yıl 2020 Cilt: 5 Sayı: 1
Hamisci Mahmut, BBC News Türkçe, 10 Mayıs 2024
Dünya Bankası Washington Merkez Ofisi
Not: “Dünya Bankası’nın Türkiye ile Sağlık Alanında İlişkileri” hakkındaki detaylı bilgi (Bekir Metin, Ankara, 30 Eylül 2024)