Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) Tarihçesi

 Kuruluşu

Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO-World Intellectual Property Organization), ülkeler arasında işbirliği ortamı yaratarak fikri hakların korunması ve bu haklara saygı gösterilmesini sağlamak amacıyla 1970 yılında kurulmuştur. Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü geçmişi eski olmayan bir kuruluş olarak gözükse de aslında tarihi 1883 yıllarına kadar dayanır. 1883 yılında imzalanan Endüstriyel Hakların Korunmasına Dair Paris Konvansiyonu ve 1886 yılında imzalanan Edebi ve Sanatsal Eserlerin Korunmasına Dair Bern Konvansiyonu, Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü’nün babası kabul edilen iki uluslararası konvansiyondur ve her ikisi de bünyelerinde, fikri hakların etkin bir biçimde korunmasını sağlamak amacıyla bir Sekretaryanın kurulmasını öngörmüştür.

Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü de bu oluşumun bir ürünüdür. Örgütün kuruluş amacı fikri hakların dünya çapında korunmasını sağlamaktır. Örgüt ayrıca, fikri hakları hukuki ve idari yönden düzenleyen çok taraflı anlaşmalarca oluşturulan fikri haklar birliklerinin arasında koordinasyon sağlama görevini de üstlenmiştir. Örgüt çalışmalarını fikri hakların korunması için uluslararası kurallar oluşturulması konusunda yoğunlaştırmıştır.

Uluslararası kuralların oluşturulabilmesi için sözleşmeler akdedilmesine öncülük etmek ve bu anlaşmalarda icatların, markaların ve endüstriyel tasarımların korunması için başvuru yollarının oluşturulmasını sağlamak örgütün etkinlikleri alanına girer. Örgüt özellikle patent belgeleri ve markaların uluslararası tesciline ilişkin olmak üzere fikri haklar konusunda hukuki ve teknik bilgi oluşturulması üzerine de çalışmaktadır. Gelişmekte olan ülkelere fikri haklara ilişkin hukuki ve teknik yardım sağlanması için gerekli çalışmalar da yine Örgüt tarafından yürütülmektedir.

Fikri mülkiyet hakları ve bu hakların korunmasına yönelik mekanizmalar ülkesel sistemler üzerine kuruludur. Bu alandaki hak ve yükümlülükler ile bu hakların ihlali halinde uygulanacak yaptırımlar ülkelerin belirlediği çerçevede kalmaktadır. Ancak, Dünyadaki küreselleşme akımlarının sonucu olarak bu hakların belirlenmesi ve bu hakların ihlali halinde uygulanacak yaptırımların belirlenmesinde uyum sağlanması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Fikri mülkiyet haklarının artan derecede önem kazanması ve WIPO’nun söz konusu haklarının dünya çapında korunması hususunda belirleyici bir rol üstlenmesi Devletlerin bu Uluslararası Kuruluşa olan ilgisini artırmıştır.

Paris ve Bern Antlaşmaları ile oluşturulan Uluslararası Bürolar 1893’te birleştirilmiş ve Fikri Mülkiyetin Korunmasına İlişkin Birleşmiş Uluslararası Büro (BIRPI) adını almıştır.

Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO), fikri mülkiyete konu hakların tüm dünyada korunması amacıyla 14 Temmuz 1967 tarihinde Stockholm’de imzalanan Sözleşme ile kurulmuştur. Örgütün merkezi İsviçre’nin Cenevre kentindedir. WIPO Anlaşması 1970’de yürürlüğe girmiş, 1979 yılında yeniden gözden geçirilmiştir. Hükumetler arası bir kuruluş olan WIPO, 1974’ten itibaren Birleşmiş Milletler’ in teşkilat sistemi içinde yer alan uzmanlaşmış kuruluşlardan biri olmuştur. BIRPI, 1970 yılında yerini WIPO’ ya bırakmış, WIPO 1996 yılında, Dünya Ticaret Örgütü ile işbirliği anlaşması imzalayarak fikri mülkiyet hakları ile ilgili rolünü küresel anlamda genişletmiştir. 2018 yılı itibariyle 188 ülke WIPO üyesidir.

Türkiye’nin WIPO’ya Katılımı

Türkiye’nin WIPO’ya katılımı 14 Ağustos 1975 tarih ve 7/10540 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla uygun bulunmuştur. Türkiye 12 Mayıs 1976’dan itibaren örgütün üyesi haline gelmiştir. TBMM tarafından 5647 sayı ile kabul edilen “WIPO Telif Hakları Anlaşmasına katılmamızın uygun bulunduğu hakkında” kanunun 8 Mayıs 2007 tarih ve 26516 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe girmesi ile Dünya Fikri Mülkiyet Hakları Örgütü (WIPO) tarafından 20 Aralık 1996 tarihinde kabul edilen “WIPO Telif Hakları Anlaşması” na katılmamız uygun bulunmuştur. Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) Telif Hakları Antlaşması Resmi Gazetenin 14.05.2008 tarihli ve 26876 nolu sayısında yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

Sözleşmenin yürütülmesi ve WIPO ile koordinasyonun sağlanmasında Türkiye’de sorumlu birim Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğüdür. WIPO’ nun yıllık aidatı ve Türkiye’nin katkı payı 26.823,19 Amerikan Dolarıdır.

Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO)’nün Amacı ve Yapılanması

Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) temel amacı, Örgüt  tarafından uygulaması takip edilen antlaşmalar gereğince kurulan Fikri Mülkiyet Birlikleri arasındaki koordinasyon ve idari işbirliğini sağlamaktır. WIPO, Devletlerle Uluslararası Kuruluşlar arasında işbirliğini örgütlemekte, Ülkeler Ve Kuruluşlar arasında uygulama anlaşmaları hazırlamakta ve yürürlüğünü takip etmektedir.

Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO), Örgütün Kuruluş Sözleşmesi ile 7 Sınai Mülkiyet Sözleşmesi ve 8 Telif Hakkı Sözleşmesi olmak üzere toplam 25 Sözleşmenin koordinasyonunu ve uygulamasını takip etmekte, yürürlüğünü sağlamak için uluslararası alanda faaliyet göstermektedir.

Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO), yasa çalışmaları yapmakta, taslak yasa metinleri hazırlamakta, hukuki ve teknik konularda sözleşmelere taraf olan Ülkelere yardımlarda bulunmakta, Fikri Mülkiyet Haklarının dünya çapında korumasını ve gelişmesini sağlamak için özendirici çalışmalar yapmaktadır. WIPO, faaliyet alanı ile ilgili bütün bilgileri toplayarak yayımlamakta, uluslararası sınıflandırma, standartlaştırma ve tescil faaliyetlerine ilişkin çalışmalar yapmaktadır.

Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO)’ nün Genel Yapısı ve İşleyişi

WIPO Kuruluş Anlaşması gereğince örgüt  başlıca üç organdan oluşmaktadır. Genel Kurul, Konferans ve Koordinasyon Komitesidir.

Genel Kurul:  En az bir birliğe üye olan WIPO üyesi ülkelerden oluşmaktadır. Genel Kurul’un belli başlı görevleri şunlardır:

  • Koordinasyon Komitesi’nin teklif ettiği Genel Müdür adayını görevlendirmek,
  • Genel Müdür’ün sunduğu raporlar ile  Koordinasyon Komitesi’nin sunduğu raporları  incelemek ve kabul etmek,
  • Birliklerin iki yıllık bütçelerini belirlemek,
  • Örgütün mali yönetmeliğini belirlemek.

WIPO Konferansı (Diplomatik Konferans): Örgütün Kuruluş Anlaşması’na taraf olan Devletlerden oluşmaktadır. Konferans iki yılda bir toplanmaktadır. Söz konusu organ; sözleşmede değişiklik yapma, teknik ve hukuki yardım konularında programlar hazırlama  ve fikri mülkiyet  alanlarında değişik konuları inceleme ve tavsiyelerde bulunma yetkisine sahiptir. WIPO Genel Kurulu’nun 1 Ekim 2003 tarihinde gerçekleşen toplantısında WIPO Konferansı’nın fesh edilerek tüm yetkilerinin Genel Kurul’a devredilmesi kararlaştırılmıştır.

Koordinasyon Komitesi: Komite, Paris Birliği İcra Komitesi veya Bern Birliği İcra Komitesi üyelerinden oluşmaktadır. Komite her yıl toplanmaktadır. Komitenin asıl görevi idari ve mali konularda Birliklere, Genel Kurula, WIPO Konferansı’na veya Genel Müdür’e görüş bildirmektir. Komite’nin diğer görevleri ise şunlardır:

  • Genel Kurul’un gündem projelerini hazırlamak,
  • WIPO Konferansı’nın gündem ve program projeleri ile bütçe projelerini hazırlamak,
  • Genel Kurul tarafından görevlendirilecek Genel Müdür adayının ismini belirlemektir.

Öte yandan, mevzuat değişikliklerini gerçekleştirebilmek amacıyla WIPO nezdinde bazı komiteler kurulmuştur. Söz konusu Komiteler;

  • Genetik Kaynaklar, Geleneksel Bilgiler ve Folklara İlişkin Hükümetler arası Fikri Mülkiyet Komitesi,
    Patent Hakları Konusunda İşbirliği Sözleşmesi’nin iyileştirilmesi Komitesi,
  • Program ve Bütçe Komitesi,
  • Endüstriyel Model ve Tasarımların Sınıflandırılması için Locarno Anlaşması Gereğince  Kurulan Uzmanlar Komitesi,
  • Fikri Mülkiyetle Bağlantılı Gelişme İşbirliği Daimi Komitesi,
  • Telif Hakları ve Bağlantılı Haklar Daimi Komitesi,
  • Ticari Markalar Hukuku, Endüstriyel Tasarım ve Coğrafi İşaretler Komitesi,
  • Patent Hakları Daimi Komitesi

WIPO Örgütünün Organları temel politikalarını oluşturma, geliştirme ve karar alma görevlerini yerine getirir. WIPO yönetimindeki Birlikler ve Üye Devletlerin oluşturduğu Meclis ve diğer organlar her yıl Eylül ayı sonunda genel kurulda toplanmakta ve Örgütün çalışmaları ile geleceğe dair politikalarını değerlendirerek tüm ilgili paydaşlara bildirmektedir.

Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü Tahkim ve Arabuluculuk Merkezi’nin hazırladığı WIPO Tahkim Kuralları

Fikri ve sınai hukuk alanında çıkan sorunların en kısa ve dostane yollardan çözülmesi için oluşturulmuştur. Fikri Mülkiyet Hukuku küreselleşme ve teknolojik gelişmeler sonucunda sürekli gelişmekte ve değişmekte, bu gelişmeler yeni uyuşmazlıklar doğurmaktadır. Bu nedenle, fikri mülkiyet uyuşmazlıklarının çözümünde tahkim ve arabuluculuktan yararlanılması gündeme gelmiş, Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü Tahkim ve Arabuluculuk Merkezi kurulmuştur. Merkezin hazırladığı WIPO Tahkim Kuralları, modern düzenlemeler getirmiş, uyuşmazlıkların çözümü için pozitif seçenek oluşturmaya çalışmıştır. Sistem, uyuşmazlıklarda ve ticari ihtilaflarda kolaylaştırıcı bir usul getirmiş, fikri hakların karakteristik özelliklerine uygun bir tahkim ve arabuluculuk uygulaması oluşturmayı hedeflemiştir.

26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü 

Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO)’nün kurulduğu ve anlaşmanın yürürlüğe girdiği gün olan 26 Nisan, tüm dünyada Dünya Fikri Mülkiyet Günü olarak kutlanıyor. Her yıl değişik bir tema başlığı ile tüm üye ülkelerde gerçekleştirilen çeşitli etkinliklerle kutlanan Dünya Fikri Mülkiyet Günü, fikri mülkiyetin önem ve değerini gündeme taşıyor.

Dünya Fikri Mülkiyet Günü, temelde fikri ve sınai mülkiyet haklarının ülkelerin sosyal, ekonomik ve kültürel gelişimindeki etkilerini ortaya koyuyor. Dolayısıyla fikri ve sınai mülkiyet konusunda faaliyet gösteren WIPO ile üye ülkelerdeki ulusal ofislerin rolünü belirtmek bakımından bu günün ayrı bir anlamı var.

Kaynakça:

Hukuk Ansiklopedisi Evrensel Hukuk Metinleri web sitesi

Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) Telif Hakları Antlaşması

Ankara Üniversitesi Fikrî ve Sınaî Haklar Araştırma ve Uygulama Merkezi (FİSAUM)

Birleşmiş Milletler Antlaşması ve Uluslararası Adalet Divanı Statüsü

C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü

Dışişleri Bakanlığı Web Sitesinde “Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü” Hakkında Hukuk Müşaviri Yaşar Özbek’in Makalesi

Not: Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) hakkındaki detaylı bilgi (Bekir Metin, Ankara, 24 Kasım 2024)