Koronavirüs (Covid 19) Pandemisi ve Hastane Hazırlıkları (Dr. Turhan Sofuoğlu yazdı)
Editörün Notu: Bu yazı, yaşamını acil, afet, salgınlar, hastane yönetimi, sağlık idaresi, uluslararası acil ve afet konularında yaşam biçimine çevirmiş, tıp alanında aldığı eğitimlerle ve disiplinli yönetim anlayışı hem çalıştığı meslektaşları ve tüm sağlık personeline örnek olmuş, hem de gelecek kuşaklara da bilgi ve birikimini kaleme alarak çalışan değerli insan, arkadaşım, dostum 37 yıllık hekim Dr. Turhan Sofuoğlu’na teşekkürlerimle. Aşağıda okuyacağınız yazı tüm Hastane yönetimlerine ve Pandemi ile mücadele eden herkese ışık tutacak bilgi ve birikimle kaleme alınmış örnek bir yazıdır. Umarım böyle bir hekimlik anlayışı ve sorumluluk duygusu herkese nasip olsun. (Bekir Metin, 8.8.2020)
Hastaneler, özellikle afetlerde olmak üzere, topluma tıbbi bakım sağlamada sağlık sistemi için hayati öneme sahip kuruluşlardır. Uzun süreli ve kombine salgınlar, hastanelerin kapasitesini zorladığı gibi genel olarak sağlık sistemini olumsuz yönde etkileyerek hastalığın giderek yayılmasına yol açabilir. Bu nedenle hastane yöneticilerinin, sağlık tesislerinin salgın, pandemi veya diğer acil durumların etkilerini en aza indirgeyecek şekilde hazır olması, hastane afet planlarında bu konuların önceden planlanarak, eğitim ve tatbikatlar ile hazırlıklı olunması gerekmektedir. Hastane hazırlıkları öncesinde yaşadığımız bu son pandeminin dünyada ve ülkemizdeki kronolojik gelişiminden kısaca bahsetmek istiyorum.
Koronavirüsler soğuk algınlığı gibi toplumda yaygın görülen, kendi kendini sınırlayan hafif enfeksiyon tablolarından, Orta Doğu Solunum Sendromu (Middle East Respiratory Syndrome, MERS) ve Ağır Akut Solunum Sendromu (Severe Acute Respiratory Syndrome, SARS) gibi daha ciddi enfeksiyon tablolarına neden olabilen büyük bir virüs ailesidir. Çin’in Hubei Eyaleti, Vuhan Şehrinde, 31 Aralık 2019’da etiyolojisi bilinmeyen pnömoni vakaları bildirilmiştir. Eldeki veriler, Huanan Deniz Ürünleri Toptan Satış Pazarında yasadışı olarak satılan vahşi hayvanları işaret etmektedir. Vakalarda ateş, nefes darlığı ve radyolojik olarak bilateral akciğer pnömonik infiltrasyonu ile uyumlu bulgular tespit edilmiştir. DSÖ’nün Çin Halk Cumhuriyetine ait COVID-19 raporuna göre ölüm vakaları genellikle ileri yaştaki ya da eşlik eden sistemik hastalığı (hipertansiyon, diyabet, kardiyovasküler hastalık, kanser, kronik akciğer hastalıkları başta olmak üzere diğer immunsüpresif durumlar) olan bireyler olmuştur. 7 Ocak 2020’de daha önce insanlarda tespit edilmemiş yeni bir koronavirüs (2019nCoV) olarak tanımlanmıştır. Daha sonra hastalığın adı COVID-19 olarak kabul edilmiş, virüs SARS CoV’e yakın benzerliğinden dolayı SARS-CoV-2 olarak isimlendirilmiştir.
Bu tarihten sonra hasta sayısı hızla artmış, sağlık çalışanlarında da hastalık görülmüştür. Hastalık, insandan insana bulaşma özelliği nedeniyle hızla yayılmıştır. Hastalık esas olarak damlacık yoluyla bulaşmaktadır. Ayrıca hasta bireylerin öksürme, hapşırma yoluyla ortaya saçtıkları damlacıklara diğer kişilerin elleri ile temas etmesi sonrasında ellerini ağız, burun veya göz mukozasına götürmesi ve temas etmesi ile bulaşmaktadır. Asemptomatik kişilerin solunum yolu salgılarında da virüs tespit edilebildiğinden bulaştırıcı olabilmektedir.
Mart 2020 başı itibariyle Çin’de salgının hızı yavaşlarken, İran, Kore Cumhuriyeti (Güney Kore) ve İtalya’da COVID-19 vakaları ve buna bağlı ölümler görülmeye başlamıştır. Yine Mart 2020 başı itibariyle Dünya genelinde 100’ün üzerinde ülkede olgu bildirilmiştir. Nisan sonu itibarı ile İngiltere başta olmak üzere birçok Avrupa ülkesinde vakalar görülmeye başlanmış ardından ABD’nin New York şehri olmak üzere bazı eyaletlerinde koronavirüs vakaları tespit edilmeye başlanmış, sonunda kısa bir sürede tüm kıtalara yayılarak pandemiye neden olmuştur.
Ülkemizde ilk COVID-19 vakası 10 Mart 2020 de saptanmış, 15 Mart tarihinde de ilk ölüm gerçekleşmiştir. 11 Nisan 2020 tarihine kadar hızla yükselme gösteren vaka sayıları 5138 günlük tepe sayısını gördükten sonra düşme eğilimine girmiş ancak bu sayılar hiçbir zaman günlük 700’lerin altına inmemiş, yaklaşık 3 aydır ortalama bin seviyelerinde devam etmektedir. Sağlık Bakanlığı tarafından bildirilen resmi rakamlara göre ülkemizde bugüne kadar toplam vaka sayısı 237 bin 265, vefat eden hasta sayısı 5 bin 798’dir (6 Ağustos 2020)
Pandemi sırasında hastanelerin yapması gereken hazırlık ve çalışmaları aşağıdaki başlıklar ile özetleyebiliriz.
1. Hastane Kriz (Olay) Yönetim Merkezinin Kurulması
Pandemilerde (salgınlarda) işlerin hızlı ve koordineli olarak yürütülmesi için ülke düzeyinde alarma geçildikten hemen sonra Hastane Afet Planı (HAP) ve Pandemi Planına uygun bir şekilde Başhekim, Başhekim yardımcıları ve Müdürlerden oluşan ve tercihen 7 kişiyi geçmeyecek bir Hastane Kriz (Olay) Yönetim Ekibi ve görev alanları belirlenmelidir. Başhekim dâhil her görevlendirilen yöneticinin bir yedeği olmalı ve ilk günlerde birbirlerine destek olarak konu hakkında bilgi sahibi olmalıdırlar. Ayrıca Hastane Kriz Yönetim Ekibine destek olmak üzere Sekretarya ve Pandemi Bilimsel Danışma Kurulu oluşturulmalıdır.
Toplantılar çok sık ve uzun süreli olmamak kaydıyla (15-30 dak. arası) az sayıda personel ile geniş mekanlarda ve sosyal mesafe korunarak yapılmalıdır. Toplantıya katılanlar cerrahi maske takmalı ve salon veya oda havalandırılmalı, gereksiz ve uzun konuşmalar, tartışmalardan kaçınılmalı ve toplantılar sonuç alıcı olmalıdır. Toplantıda alınan kararlar digital ortamda kayıt altına alınmalı ve ilgili kişiler ile hızlıca paylaşılmalıdır.
2. Pandemi Yönetiminde Sosyal Medyanın Kullanılması
Pandeminin birimler arasında koordineli, güvenli, hızlı ve etkin bir şekilde yönetilmesi, bilgilerin yazılı ve görsel olarak paylaşılması için sosyal medyadan yararlanılmalıdır. Toplantıların maske kullanılsa bile yüz yüze ve uzun süreli olarak yapılmasındaki riskler nedeniyle sosyal medya araçları üzerinden kararlar alınıp uygulanması pandemi yönetimine dinamizm katmaktadır. Bu nedenle whatsapp grupları oluşturulup, gerektiğinde hastane içi ve dışı (Bakanlık, Müdürlük ve diğer hastaneler) kurum ve kuruluşlar ile iletişim için video konferans uygulamaları (Skype, Zoom, Go to Meeting vb.) kullanılmalıdır.
Bu amaçla aşağıdaki whatsapp grupları oluşturulabilir:
.Kriz Yönetim Grubu: Hastanede yapılan çalışmalar ve alınan kararları takip etmek, sonuçlandırmak amacıyla Hastane Yönetim ekibinden oluşturulur.
.Pandemi Danışma Kurulu Grubu: Pandemi süresince bilgilerine danışılmak amacıyla Erişkin ve Çocuk Enfeksiyon, Anestezi ve Çocuk YB, Göğüs Hastalıkları, İç Hastalıkları, Kardiyoloji, Radyoloji, Mikrobiyoloji, Psikiyatri Klinikleri Eğitim Sorumluları veya uzmanlarından oluşturulur.
.Pandemi ARGE Grubu: Pandemi süresince ihtiyaç duyulması olası cihaz, ekipman, yazılım ve uygulamaları araştırmak ve uygulamaya sokmak amacıyla hastane içinden veya üniversitelerden uzman ve deneyimli kişilerden oluşturulur.
.Ruhsal Danışma Grubu: Pandemi süresince gerek çalışan personel, gerekse hasta ve yakınlarında oluşabilecek akut veya kronik ruhsal sorunları tedavi etmek, destek olmak acıyla Erişkin ve Çocuk Psikiyatri uzmanları ve Psikologlardan oluşturulur.
.Bilimsel Çalışma Grubu: Pandemiyle ilgili ulusal ve uluslararası bilimsel yayın ve çalışmaları araştırmak, hastanede yatarak veya ayaktan tedavi gören hasta verilerini değerlendirmek, farklı kliniklerde yapılan tedavi usulleri ve ilaç uygulamalarıyla ilgili Hastane Etik Kurul onayı da alınarak bilimsel çalışmalar yapmak amacıyla ilgili klinik uzman hekimlerinin katılımı ile kurulur.
Bu grupların yönetiminde hastane Kriz Yönetiminden en az bir kişinin olması, alınan karar ve önerileri diğer gruplar ve yönetim ile paylaşması, yazılı metinler ve paylaşılan görsel materyalin belli aralıklarla kronolojik olarak kayıt altına alınması sağlanmalıdır. Bunlara ilave olarak Hastane Facebook ve Twitter hesaplarından düzenli olarak Sağlık Bakanlığı tarafından oluşturulan afiş ve görüntülü mesajlar ile hastanede yapılan çalışmalar paylaşılmalıdır.
3. Enfeksiyonun Önlenmesi ve Kontrolü
Hastanelerde Enfeksiyonun Önlenmesi ve Kontrolü için, tercihan Enfeksiyon Kliniği uzman hekim ve hemşireleri aracılığı ile sağlık çalışanlarının, hastaların ve ziyaretçilerin solunum ve el hijyeninden ve sağlıkla ilişkili enfeksiyonların önlenmesinden haberdar olmasını sağlamak için bilgilendirici toplantılar, sunumlar, sözlü ve yazılı talimatlar, bilgilendirici posterler, kartlar sağlanmalıdır.
Mümkünse, hastanenin stratejik noktalarına (servisler, acil servis ve poliklinik girişleri vb.) el hijyen istasyonları (su, sabun, kağıt havlu, alkollü el ovma) ve atık kutuları oluşturulmalı, hastaneye muayene ve başka amaçlarla gelen hasta ve yakınlarına maske dağıtılmalıdır. Çalışan sağlık personelinin ihtiyacı olan Kişisel Koruyucu Ekipmanlar, personelin unvanı, görev yeri ve süresine göre planlanarak merkezi kontrol ile yeterli sayıda dağıtılmalıdır. Bu amaçla pandemi başlamadan önce hastanenin 1 aylık ihtiyacı hesaplanarak depolanmalı, sürekliliği için gerekli anlaşmalar yapılmalıdır.
4. Covid-19 Polikliniğinin Oluşturulması
Pandemi sırasında polikliniklere ve acil servise başvuracak Covid şüpheli ayaktan hastaların başvurması için mevcut poliklinikler ve acil servisten kolaylıkla ulaşılabilecek, tercihan ayrı bir bina veya bölümde Erişkin ve Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Kliniklerinin sorumluluğu ve uzman desteği ile diğer kliniklerden de hekim ve sağlık personeli alınarak poliklinik oluşturulmalıdır. Polikliniğe başvuran hasta yoğunluğuna göre poliklinik sayısı ve süresi belirlenmeli, haftanın her günü mesai saatleri içerisinde veya uzatılmış mesai ile çalıştırılmalıdır. Tercihan erişkin çocuk poliklinikleri ayrı katlar veya bölümlerde olmalıdır. Poliklinik içerisinde havalandırılmış geniş bir bekleme alanı, muayene alanları, numune alma odası veya kabini, kan alma ve sonuç verme bölümü olmalıdır. Çalışan sağlık personeli için bu poliklinikten ayrı bir yerde numune alma ve muayene alanı hazırlanmalıdır. PCR numunelerinin alınması için tercihan özel kabinler kullanılmalıdır.
5. Acil Servislerin Hazırlanması
Hastane acil servisleri bu tür pandemilerde öncelikle hazırlanması gereken yerlerdir. Acil servise çok sayıda hasta başvurusu olması, gelen vakaların ambulans veya ayaktan olması, şüpheli veya pozitif olmasına göre triyaj ve tedavi alanlarının düzenlenmesi, çalışan sağlık personelinin çalışma saatleri ve korunma tedbirlerinin planlanması gerekmektedir.
Hasta başvuru ve nakilleri başlamadan önce çalışan personele gerekli eğitim ve bilgilendirme amaçlı ayaktan veya başvuran hasta senaryosuna göre acil servisteki tüm uygulamaların gerçekleştirileceği bir tatbikat planlanmalıdır.
Ambulans ile gelen covid şüpheli ve pozitif acil hastaların takibi için de acil servis içerisinde alanlar oluşturulmalı acil servis önündeki ambulans park alanına ambulans ile gelen hastaların triyajı için çadır kurulmalıdır. Acile servise başvuran hasta sayısının aşırı artacağı, serviste yatak bulamayan hastalar nedeniyle acil servis içerisinde bir yoğunluk oluşacağı, Covid şüpheli ve pozitif hastalar ile normal acillerin birbirine karışarak bulaş olabileceği öngörüsü ile ayrı bir bina veya alanda Non-Covid Acil Servis (Temiz Acil) oluşturulmalıdır. Acil Serviste çalışan sağlık personelinin kişisel güvenliğini sağlamak için acil servise yakın ayrı girişi ve çıkışı olan bir yerin temiz alan olarak kullanımı sağlanmalıdır. Başka bir hastanede tanı almış ve servis veya yoğun bakıma yatış için ambulansla gelen hastaların acil servise uğramadan doğrudan ilgili servise yatışı için ayrı bir giriş kapısı belirlenerek acil servisin riskinin ve iş yoğunluğunun artırılmaması sağlanmalıdır.
6. Ambulans ve Hasta Nakil Hizmetleri
Hastane ambulanslarının hastaneye yatan hastaların binalar arasındaki nakil ve yatış işlemleri ile hastaneler arası nakilleri için kullanımı amacıyla 24 saat personel planlaması yapılmalı, 112 ambulansların iş yükünün hafifletilmesi sağlanmalı, ambulans ekiplerinin kişisel koruyucu ekipmanları (Tulum, Önlük, N95 maske, Gözlük ve Eldiven) yeterli sayıda dağıtılıp yedeklenmelidir. Ambulansların içi, özellikle Covid + veya şüpheli hastaların taşınmasından sonra her seferinde dezenfekte edilmelidir.
7. Servis Yatak Kapasitesinin Artırılması (Enfeksiyon Klinikleri)
Hastanelerin pandemi durumunda servis yatak kapasitelerini önceden artırması, artan iş gücü ve yatak ihtiyacını karşılamak için önem taşımaktadır. Bu amaçla hastanelere acil olmayan yatışlar ve elektif ameliyatlar durdurularak boşaltılan servisler öncelikle covid + veya şüpheli hastalar için ayrılmalı, bu klinikler enfeksiyon hastalıkları kliniğinin kontrolünde gerekli personel takviyesi yapılarak hizmete hazır hale getirilmelidir. Tüm servisleri içine alacak bir şekilde Hasta refakati ve ziyaretleri Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan genelgelere göre sınırlandırılmalıdır. Asansörler temiz ve covidli hastalar için ayrılmalıdır. Servislerde hastalar tercihan tek kişilik odalarda ya da 4 hasta yatağı olan odalarda çapraz şekilde 2 hasta (Covid + ler birlikte) olacak şekilde yatırılmalıdır.
8. Yoğun Bakım Servisinde Kapasite Artırımı
Pandemilerde yoğun bakım yataklarının efektif kullanımı ve kapasite artırımı son derece hayati öneme sahip bir konudur. Yoğun bakımlarda sadece yatak değil, cihaz ve ekipman ile hastaların takibi için eğitimli bir ekibe ihtiyaç bulunmaktadır. Bu amaçla tercihan ameliyathane ve diğer yoğun bakımlardan eğitimli personel takviyesi yapılmalı, yoğun bakım olarak kullanılabilecek gaz sistemleri ve hijyenik havalandırma sistemi bulunan bölümlerin gerekli cihaz (ventilatör vb.) ile desteklenerek yoğun bakım yatak kapasitesinin artırılması için çalışmalara erken dönemde başlanmalıdır.
9. Kritik Hasta Bakım Ünitelerinin (Ara Yoğun Bakım) Kurulması
Covid-19 hastalarının tedavilerinde entübasyon ve yoğun bakım tedavisinin en son seçenek olması ile ilgili Sağlık Bakanlığı Bilimsel Kurulunun önerileri doğrultusunda daha önce Dâhili ve Cerrahi Yoğun Bakım olarak kullanılan alanlar boşaltılarak “Kritik Hasta Bakım Ünitesi” olarak düzenlenmelidir. Enfeksiyon Hastalıkları ve Dâhiliye Kliniklerinin kontrolünde hasta yatırılan bu servislere Göğüs Hastalıkları ve Kardiyoloji uzman hekim konsültan desteği sağlanarak durumu kritik hastaların yoğun bakıma alınmadan tedavilerinin yapılması sağlanmalıdır.
10. Ameliyathane Çalışma Düzeni
Ameliyathane katındaki mevcut salonlar, elektif ameliyatların ertelenmesi nedeniyle sayıca düşürülüp bu salonlar Covid kesin/olası vakaların ameliyatlarına hazırlık amacıyla negatif basınçlı hale getirilmeli, cihazlar ve hastalarla ilgili her türlü koruyucu tedbir alınmalıdır.
11. Mikrobiyoloji Laboratuvarının Hazırlanması
Sağlık Bakanlığından Mikrobiyoloji Laboratuvarına yetki alınarak gerekli alt yapı ve cihaz kalibrasyonları yapılmalı, 7/24 esasıyla PCR testlerinin çalışılması sağlanmalı, numunelerin uygun koşullarda alınması ve taşınması sağlanarak görevli personele gerekli eğitim ve yetkilendirmeler yapılmalıdır.
12. Poliklinik Hizmetlerin Düzenlenmesi
Pandemi döneminde polikliniklerde hasta sayısının düşmesi beklendiğinden bekleme alanlarındaki virüsün bulaşma riski nedeniyle poliklinik oda sayısı branş bazlı olarak azaltılmalıdır. Poliklinik alanına hastaların belirlenen sayıda alınması bekleme alanlarında sosyal mesafenin korunması ve muayenelerin MHRS ile yapılması sağlanmalıdır. Poliklinikte görev yapan hekim, hemşire, kayıt elemanı ve güvenliklerin kişisel koruyucu ekipmanları yeterli sayıda olmalı, hastalara da uygun bir alanda maske dağıtımı sağlanmalıdır. Polikliniklerden laboratuvar ve görüntüleme alanlarına gidecek hastaların geçiş koridorları ve buralardaki bekleme alanlarında da sosyal mesafe kurallarına dikkat edilmelidir.
13. Servisler, Koridor ve Asansörlerin Ayrılması
Hastane içerisindeki farklı bloklar arasındaki koridor geçişleri, servisler, merdiven ve asansörler Covid + hasta yatan servislere göre Temiz ve Riskli alanlar olarak belirlenip işaretlenmelidir. Hasta yatışları, ameliyathane ve görüntülemeye giden hastalar için geçiş koridorları ve kullanılacak asansörler önceden tespit edilmeli, gerekli güvenlik tedbirleri alınmalıdır.
14. Sosyal Alanların Geçici Yataklı Servise Dönüştürülmesi
Hastaneye servis yatak kapasitesinin üstünde hasta başvurusu ve yatışı olması ihtimaline karşı Hastane Afet Planı (HAP) nda planlanan kapalı spor salonu veya sosyal alanlar bu tür hastaların geçici olarak yatırılarak tedavi görmeleri için hazırlanmalıdır. Bu amaçla yatak araları 3 metre olacak şekilde her yatak için seyyar 02 tüpleri ve regülatörleri yerleştirilmelidir. Alanda yeterli sayıda hemşire ve tedavi alanı oluşturularak tedavi alanlarına yeterli sayıda acil arabası, EKG, Seyyar aspiratör, Puls oksimetre, tansiyon aleti, steteskop ve diğer tıbbi cihazlar ile sarf malzemeleri yerleştirilmelidir.
15. Görüntüleme (BT) ve Röntgen Hizmetleri
Covid-19 hastalarının tanı ve tedavisinde Röntgen ve BT görüntüleme son derece önemli olduğu için hastanede bulunan BT ve Röntgen cihazları Non-Covid ve Covid + hastaların kullanımı için ayrılmalı, Acil Servisten ve servislerden BT’ye getirilecek Covid + hastaların asansör ve koridorları ayrılmalı veya tedbir alınmalıdır.
16. Eczane ve İlaç Hazırlama
Hastane eczanesi tarafından pandeminin başından itibaren tedavide kullanılan tüm ilaçlar kesintisiz olarak temin edilmeli, yoğun bakımda yatan hastalar için oral ilaçlar solüsyon haline getirilerek parenteral kullanıma uygun hale getirilmelidir. Servislerde yatan hastaların ilaçları hazırlanarak düzenli olarak dağıtılmalıdır.
17. Personel Planlaması ve Desteklenmesi
Hastanede görev yapan sağlık personelleri ve diğer tüm personelin pandemi süresince verimli görev yapmasının sağlanması için vardiyalı esnek çalışma yöntemi ile 7/24 esasıyla görev yapması için bir planlama yapılmalı. Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen kriterlere göre çalışması uygun görülmeyen personellerin idari izinli sayılması, çalışan personellerin ailevi nedenlerle kendi evlerinde kalmak istememesi durumlarında Valilik ve İl Sağlık Müdürlüğü tarafından belirlenmiş misafirhaneler veya otellerde kalmaları sağlanmalı, gerektiğinde vardiya çıkışlarında evlerine veya konaklama yerlerine taşınmaları için araç temini yapılmalıdır.
18. İdari Mali İşler Müdürlüğü Çalışmaları
Satın alma ve ayniyat birimleri tarafından pandemi süresince ihtiyaç duyulan tıbbi demirbaş ve sarf malzemeleri, Kişisel Koruyucu Ekipmanlar, dezenfektan ve temizlik malzemelerin alımları ve dağıtımları sağlanmalı, bağış olarak gelen tıbbi cihaz ve diğer malzemelerin ayniyat kayıtları çıkarılarak ilgili birimlere dağıtımları yapılmalıdır.
Hastane Teknik Servisi tarafından yeni açılan birim ve servislerin ihtiyacı olan cihaz ve malzemelerin farklı birimlerden alınıp montaj ve yer değişikliği işlemleri öncelikli olarak gerçekleştirilmelidir. Çalışan personelin ve numunelerin taşınması için 7/24 esasıyla araç planlaması yapılmalıdır.
19. Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürlüğü Çalışmaları
Eğitim Hemşireliği tarafından çalışan hemşirelere yönelik Enfeksiyon Kontrol ve Önleme eğitimleri pandemi öncesinde ve yeni katılan personele verilmelidir. Hastanedeki Enfeksiyon Hastalıkları servisleri, Kritik Hasta Bakım Ünitesi, Anestezi Yoğun Bakım ve Acil Servisleri ile ameliyathanelere vardiyalı hemşire desteği planlanmalıdır.
20. Destek ve Kalite Hizmetleri Müdürlüğü Çalışmaları
Personel yemekhanesinin öğlen ve akşamları çalışma saatleri artırılarak personel yığılmaları önlenmelidir. Yemekhanedeki 4 kişilik masalar çapraz 2 kişilik duruma getirilmelidir. Mutfakta çalışan tüm personelin hijyen kurallarına daha çok dikkat etmesi sağlanmalıdır. Yemeklerin kalori ve çeşitliliği diyetisyenler tarafından yeniden ayarlanarak çalışan personelin yeterli beslenmesi sağlanmalıdır.
Enfeksiyon Kontrol Komitesinin belirlediği dezenfektanlar ile saat başı en sık kullanılan alanlar (merdiven ve kapı kolları, masa üstleri, koridor ve tuvaletler) temizlenmelidir. Gerekli birim ve servislere diğer yerlerden tıbbi sekreter, yönlendirme personeli ve güvenlik elemanları takviye edilmelidir. Morg personeli bilgilendirilerek Covid+ olarak vefat eden hastaların yakınlarına uygun koşullarda teslimi sağlanmalıdır.
Sonuç olarak, hastanelerin afet planları daha önce yaşanılan afetlerden edinilen deneyimler ve bunlar üzerinden geliştirilen yönetimsel ve operasyonel uygulamalar ile hazırlanmaktadır. Yüz yılda bir yaşanan pandemi olayının hastaneler üzerindeki etkileri yapılan uygulamaların olumlu ve olumsuz sonuçlarının değerlendirilmesi ile ortaya çıkacaktır. Halen etkileri devam eden bu sürecin sonunda sağlık alanında yapılan çalışmaların bütününün değerlendirilmesi gelecekte benzerleri yaşanabilecek pandemiler için toplumsal hazırlıkların temelini oluşturacaktır.
Yazar: Dr. Turhan SOFUOĞLU, İzmir, 08 Ağustos 2020, Acil Ambulans Hekimleri Derneği Başkanı, Web: www.aahd.org.tr
