Küresel Cinsiyet Eşitsizliği Raporu 2023 Yayınlandı.
World Economic Forum (Dünya Ekonomik Forumu) tarafından 20 Haziran 2023 tarihinde yayınlanan Global Gender Gap Report 2023 (Küresel Cinsiyet Eşitsizliği Raporu 2023) 2006 yılından beri her yıl düzenli olarak yayınlanmaktadır.
Dünya Ekonomik Forumu (WEF) Genel Direktörü Saadia Zahidi, rapora ilişkin değerlendirmesinde, cinsiyet eşitliğini sağlamada salgın öncesi seviyeye yakın bir iyileşme sinyali görüldüğünü belirterek, “Buna rağmen kadınlar, mevcut yaşam maliyeti krizinin ve iş gücü piyasasındaki aksamaların yükünü taşımaya devam ediyor.” ifadesini kullandı.
Ekonomik toparlanmanın tüm kesimlerin yaratıcılığı ve becerileriyle sağlanabileceğini aktaran Zahidi, “Kadınların ekonomik katılımının sağlayacağı fırsatlardaki artış ivmesini kaybetmeyi göze alamayız.” değerlendirmesinde bulundu.
Küresel Cinsiyet Eşitsizliği Raporu 2023’ün özet kapsamı
Küresel Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi, her yıl dört temel boyutta (Ekonomik Katılım ve Fırsat, Eğitim Durumu, Sağlık ve Hayatta Kalma ve Siyasi Güçlendirme) cinsiyet eşitliğinin mevcut durumunu ve gelişimini karşılaştırır. 2006’da başlangıcından bu yana çok sayıda ülkenin bu açıkları kapatma çabalarının zaman içindeki ilerlemesini izleyen en uzun süredir devam eden endekstir.
Bu yıl (2023), Küresel Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi’nin 17.ncisi, 146 ülkede cinsiyet eşitliğini kıyaslayarak, güçlü ülkeler arası analiz için bir temel oluşturuyor. Ayrıca, 2006’dan bu yana endeksin her baskısında yer alan 102 ülkenin alt kümesinin incelenmesi, zaman serisi analizi için büyük bir sabit örnek sağlar. Küresel Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi, puanları 0 ila 100 ölçeğinde ölçer ve puanlar, eşitliğe doğru kat edilen mesafe olarak yorumlanabilir (yani, kapatılan cinsiyet farkının yüzdesi). Ülkeler arası karşılaştırmalar, cinsiyet farklarını kapatmak için en etkili politikaların belirlenmesini destekler.
Temel bulgular arasında 2023’teki endeks sonuçları, pariteye doğru gidişatın trend analizi ve yeni metrik ortaklıkları ve bağlamsal veriler aracılığıyla derinlemesine veri incelemeleri yer alıyor.
Küresel sonuçlar ve parite zamanı
Bu baskıya dahil olan 146 ülkenin tümü için 2023’teki küresel cinsiyet eşitsizliği skoru %68,4 kapalı durumda. Hem 2022 hem de 2023 sürümlerinde kapsanan 145 ülkenin sabit örneklemi dikkate alındığında, genel puan %68,1’den %68,4’e değişti ve geçen yılın sürümüne kıyasla 0,3 puanlık bir iyileşme sağlandı.
2006’dan 2023’e kadar kesintisiz olarak kapsanan 102 ülke dikkate alındığında, fark 2023’te %68,6 oranında kapanmış, 2020 baskısında bildirilen seviyeye ulaşmış ve 2006’daki raporun ilk baskısından bu yana mütevazı bir yüzde 4,1 puan ilerlemiştir. Mevcut ilerleme hızı ile tam sonuca ulaşmak 131 yıl alacak. Küresel parite skoru pandemi öncesi seviyelere toparlanırken, genel değişim hızı önemli ölçüde yavaşladı. 2020 baskısında öngörülen 100 yıllık zaman ufkuna geri dönmek bile, ilerlemenin önemli ölçüde hızlanmasını gerektirecektir.
– 2023 Küresel Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi’ne göre ilk dokuz ülke (İzlanda, Norveç, Finlandiya, Yeni Zelanda, İsveç, Almanya, Nikaragua, Namibya ve Litvanya) cinsiyet eşitliğinin en az %80’ini kapatmış olsa da hiçbir ülke henüz tam cinsiyet eşitliğine ulaşamadı. İzlanda (%91,2) üst üste 14. kez en üst sırayı alıyor. Ayrıca, cinsiyet farkının %90’ından fazlasını kapatan tek ülke olmaya devam ediyor.
– Küresel ilk beşi, Doğu Asya ve Pasifik’ten bir ülke olan Yeni Zelanda (%85,6) 4. sırada. Ayrıca Avrupa’dan Almanya (%81,5) 6. sıraya (10. sıradan), Litvanya (%80,0.) tekrar ile ilk 10 ekonomiye girerek 9. sıraya ve Belçika (%79,6) ilk 10’a girdi. Latin Amerika’dan bir ülke (Nikaragua, %81,1) ve Sahra Altı Afrika’dan bir ülke (Namibya, %80,2) sırasıyla 7. ve 8. sıraları alarak bu yılın ilk 10’unu tamamladı. 2023’te ilk 10’dan ayrılan iki ülke İrlanda (%79,5 ile 2022’de 9. sıradan 11.) ve Ruanda (6. sıradan %79,4 ile 12.sıradadır).
– 2023 endeksinde kapsanan 146 ülke için, Sağlık ve Hayatta Kalma cinsiyet farkı %96, Eğitim Durumu farkı %95,2, Ekonomik Katılım ve Fırsat farkı %60,1 ve Siyasi Güçlendirme açığı %22,1 oranında kapandı.
– 2006’dan bu yana tüm sürümlerde kapsanan 102 ülkenin sabit örneğine göre, 2022 ile 2023 arasında Eğitimsel Kazanımda %95,3’ten %96,1’e, Sağlık ve Hayatta Kalma boyutu için pandemi öncesi seviyelerin ötesine geçerek ve %95,7’den %95,9’a bir gelişme gösterdi. Siyasi Güçlendirme puanı %22,4’ten %22,5’e yükselirken, Ekonomik Katılım ve Fırsat 2022’de %60,0’dan 2023’te %59,8’e geriledi.
– 2006-2023 dönemindeki mevcut ilerleme hızında, Siyasi Güçlendirme cinsiyet farkının kapatılması 162 yıl, Ekonomik Katılım ve Fırsat cinsiyet farkı için 169 yıl ve Eğitim Kazanımı cinsiyet farkı için 16 yıl alacaktır. Sağlık ve Hayatta Kalma cinsiyet farkını kapatma zamanı belirsizliğini koruyor.
Bölgesel sonuçlar ve parite zamanı
Avrupa’da cinsiyet eşitliği (%76,3) bu yıl Kuzey Amerika’daki (%75) parite seviyesini aşarak sekiz coğrafi bölge arasında ilk sırada yer alıyor. Avrupa ve Kuzey Amerika’nın hemen arkasında %74,3 parite ile Latin Amerika ve Karayipler yer almaktadır. Latin Amerika ve Karayipler’in 5 puandan fazla gerisinde Avrasya ve Orta Asya (%69) ile Doğu Asya ve Pasifik (%68,8) yer almaktadır. Sahra Altı Afrika, küresel ağırlıklı ortalama skorun (%68,3) biraz altında, 6. sırada (%68,2) yer almaktadır. Güney Asya (%63,4), 2023’te pariteden en uzak bölge olan Orta Doğu ve Kuzey Afrika’yı (%62,6) geride bırakıyor.
– Tüm alt endekslerde, Avrupa %76,3 ile tüm bölgeler arasında en yüksek cinsiyet eşitliğine sahiptir, bölgedeki ülkelerin üçte biri en az %75 parite ile 36 ülke arasında ilk 20’de yer almaktadır. İzlanda, Norveç ve Finlandiya hem bölgede hem de dünyada en iyi performans gösteren ülkeler olurken, Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Kıbrıs bölgenin en alt sıralarında yer alıyor. Genel olarak, sabit ülke örneklemine dayalı olarak bölgesel puanda yüzde 0,2’lik bir düşüş var. Mevcut ilerleme hızında, Avrupa’nın 67 yıl içinde toplumsal cinsiyet eşitliğine ulaşması bekleniyor.
– Avrupa’nın hemen ardından, bir önceki yıla göre 1,9 puan daha düşük olan %75’lik farkı kapatan Kuzey Amerika ikinci sırada yer alıyor. Kanada, son baskıdan bu yana genel parite puanında yüzde 0,2’lik bir düşüş kaydederken, Amerika Birleşik Devletleri yüzde 2,1’lik bir düşüş gördü. Mevcut ilerleme hızında, bölge için cinsiyet farkını kapatmak için 95 yıla ihtiyaç duyulacak.
– 2017’den bu yana cinsiyet eşitliğine yönelik kademeli ilerleme ile Latin Amerika ve Karayipler, genel cinsiyet eşitliğinde geçen yıldan bu yana 1,7 puanlık bir artışla toplam cinsiyet farkının %74,3’ünü kapattı. Bölge, Avrupa ve Kuzey Amerika’dan sonra üçüncü en yüksek parite seviyesine sahiptir. Nikaragua, Kosta Rika ve Jamaika bu bölgede en yüksek parite skorlarını kaydederken, Belize, Paraguay ve Guatemala en düşük parite skorlarını kaydetti. Mevcut ilerleme hızında, Latin Amerika ve Karayipler’in tam cinsiyet eşitliğine ulaşması 53 yıl alacak.
– Avrasya ve Orta Asya, %69 parite ile genel Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi’nde sekiz bölge arasında dördüncü sırada yer almaktadır. 2006’dan bu yana dahil edilen ülkelerin sabit örneğinin toplu puanlarına göre, 2020 baskısından bu yana parite puanı aynı kaldı, ancak 2006’dan bu yana yüzde 3,2’lik bir iyileşme oldu. Bölgede en alt sırada ise Azerbaycan, Tacikistan ve Türkiye yer almaktadır. En yüksek ve en düşük sıradaki ülke arasındaki parite farkı yüzde 14,9’dur. Mevcut ilerleme hızında, Avrasya ve Orta Asya bölgesinin cinsiyet eşitliğine ulaşması 167 yıl alacak.
– Doğu Asya ve Pasifik, %68,8 ile sekiz bölge arasında en yüksek beşinci skora sahip. Pariteye doğru ilerleme on yılı aşkın bir süredir duraksıyor ve bölge son baskıdan bu yana yüzde 0,2 puanlık bir düşüş kaydetti. Yeni Zelanda, Filipinler ve Avustralya, bölgesel düzeyde en yüksek pariteye sahipken, Avustralya ve Yeni Zelanda da bölgedeki en gelişmiş iki ekonomidir. Öte yandan Fiji, Myanmar ve Japonya listenin son sıralarında yer alırken, Fiji, Myanmar ve Timor-Leste en büyük düşüşleri kaydediyor. Mevcut ilerleme hızında, bölgenin cinsiyet eşitliğine ulaşması 189 yıl alacak.
– Sahra Altı Afrika, parite skoru %68,2 ile Güney Asya, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’nın üzerinde sekiz bölge arasında en yüksek altıncı sırada yer alıyor. Bölgedeki ilerleme düzensizdi. Namibya, Ruanda ve Güney Afrika, diğer 13 ülke ile birlikte, genel cinsiyet farkının %70’inden fazlasını kapattı. Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Mali ve Çad, %62’nin altındaki puanlarla en düşük performans gösteren ülkelerdir. Sabit örneğe dayalı olarak, bu, yüzde 0,1 puanlık marjinal bir iyileşmeye işaret ediyor. Mevcut ilerleme hızında, Sahra Altı Afrika’daki cinsiyet farkını kapatmak 102 yıl alacak.
– Güney Asya, sekiz bölgenin en düşük ikinci puanı olan %63,4 cinsiyet eşitliğine ulaştı. Puan, 2006’dan bu yana kapsanan ülkelerin sabit örneklemi temelinde son baskıdan bu yana yüzde 1,1 puan arttı, bu kısmen Hindistan, Pakistan ve Bangladeş gibi kalabalık ülkelerin puanlarındaki artışa bağlanabilir. Butan ile birlikte bunlar, son baskıdan bu yana puanlarında yüzde 0,5 puan veya daha fazla bir iyileşme gören Güney Asya ülkeleridir. Bangladeş, Butan ve Sri Lanka bölgenin en iyi performans gösteren ülkeleri olurken, Pakistan, İran ve Afganistan hem bölgesel hem de küresel sıralama tablolarının en alt sıralarında yer alıyor. Mevcut ilerleme hızıyla bölgede tam pariteye 149 yılda ulaşılacaktır.
– Diğer bölgelerle karşılaştırıldığında, Orta Doğu ve Kuzey Afrika %62,6’lık parite skoruyla pariteden en uzak bölgeler olmaya devam ediyor. Bu, 2006’dan beri kapsanan ülkelerin sabit örneklemine dayalı olarak, bu bölge için son baskıdan bu yana paritede yüzde 0,9’luk bir düşüş. Birleşik Arap Emirlikleri, İsrail ve Bahreyn bölgedeki en yüksek pariteyi elde ederken, Fas, Umman ve Cezayir en alt sıralarda yer almaktadır. Bölgenin en kalabalık üç ülkesi – Mısır, Cezayir ve Fas – son baskıdan bu yana parite puanlarında düşüşler kaydetti. Mevcut ilerleme hızında, tam bölgesel pariteye 152 yılda ulaşılacaktır.
Küresel işgücü piyasasında gelişen cinsiyet uçurumları
İşgücü piyasasındaki toplumsal cinsiyet eşitliğinin durumu önemli bir sorun olmaya devam ediyor. Son yıllarda kadınların işgücü piyasasına katılımı küresel olarak düşmekle kalmadı, aynı zamanda diğer ekonomik fırsat göstergeleri de kadınlar ve erkekler arasında önemli eşitsizlikler gösteriyor. Kadınlar küresel olarak erkeklerden daha yüksek oranlarda işgücüne (yeniden) girmiş olsa da 2022 baskısından bu yana işgücüne katılım oranında cinsiyet eşitliğinde küçük bir iyileşmeye yol açsa da, boşluklar genel olarak geniş olmaya devam ediyor ve birkaç belirli boyutta belirgin.
– Küresel işgücü piyasasında gelişen cinsiyet uçurumları: Kadınlar, erkeklerden biraz daha yüksek bir oranda iş gücüne (yeniden) giriyor ve bu da geçen yılın en düşük seviyesinden mütevazı bir toparlanma ile sonuçlanıyor. 2022 ve 2023 baskısı arasında, işgücüne katılım oranındaki parite %63’ten %64’e yükseldi. Bununla birlikte, parite, endeksin 2006’daki ilk baskısından bu yana hala en düşük ikinci noktada ve 2009’daki %69’luk zirvenin önemli ölçüde altında olduğundan, kadınların işgücüne katılımındaki toparlanma henüz tamamlanmadı. Bu kalıpları bir araya getiren, kadınlar erkeklerden daha yüksek işsizlik oranlarıyla karşı karşıya kalmaya devam ediyor; küresel işsizlik oranı kadınlar için yaklaşık %4,5 ve erkekler için %4,3. Kadınlar istihdamı güvence altına aldıklarında bile genellikle standartların altında çalışma koşullarıyla karşı karşıya kalıyorlar: 2020’den bu yana istihdamdaki toparlanmanın önemli bir kısmı kayıt dışı istihdama bağlanabilir; bu sayede kadınlar için yaratılan her beş işten, dördü kayıt dışı ekonomi içindedir; erkekler için bu oran her üç işten ikisidir.
– Sektörler genelinde işgücü temsili: LinkedIn tarafından sağlanan küresel veriler, kadınların işgücündeki temsilinde ve sektörler genelinde liderlikte sürekli olarak çarpıklık olduğunu gösteriyor. Linkedin’ın 163 ülkeyi kapsayan örneğinde, 2023’te iş gücünün %41,9’unu kadınlar oluşturuyor, ancak üst düzey liderlik pozisyonlarındaki (Direktör, Başkan Yardımcısı (VP) veya C-Suite) kadınların payı 2023’te %32,2, yaklaşık yüzde 10 puan daha düşük. C-Suite pozisyonlarında kadınların temsili ortalama %25’e düşüyor ve bu, %46 ile giriş seviyesi pozisyonlardaki temsilin yarısından biraz fazlası. Bu “zirveye düşme” söz konusu olduğunda farklı endüstriler farklı yoğunluklar ve modeller sergiliyor. Kadınlar, C-suite ve giriş seviyesi temsil oranlarının %64 ile %68 arasında olduğunu kaydeden Tüketici Hizmetleri, Perakende ve Eğitim gibi sektörlerde nispeten daha iyi durumda. İnşaat, Finansal Hizmetler ve Gayrimenkul, C-Suite’in giriş seviyesi temsiline oranının %50’den az olmasıyla, gelecek vadeden kadın liderler için en zorlu koşulları sunuyor. Son sekiz yılda, liderlik pozisyonlarına işe alınan kadınların oranı dünya çapında her yıl yaklaşık %1 oranında istikrarlı bir şekilde artmaktadır. Ancak bu eğilim, 2022’den itibaren net bir tersine dönüş gösteriyor ve bu da 2023 oranını 2021 seviyelerine geri getiriyor.
– Geleceğin işgücü piyasalarında cinsiyet eşitsizliği: Bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik (STEM) meslekleri, ücreti iyi olan ve gelecekte önemi ve kapsamının artması beklenen önemli bir dizi meslektir. Üyelerin iş profillerine ilişkin Linkedin verileri, kadınların STEM iş gücünde önemli ölçüde yetersiz temsil edildiğini gösteriyor. Kadınlar, STEM dışı mesleklerde toplam istihdamın neredeyse yarısını (%49,3), ancak tüm STEM çalışanlarının yalnızca %29,2’sini oluşturuyor. STEM istihdamına giren kadın STEM mezunlarının yüzdesi her grupta artarken, STEM üniversite mezunlarının işgücü piyasasına entegrasyonuna ilişkin rakamlar, kadınların mezun olduktan bir yıl sonra bile STEM’de kalma oranlarının önemli bir düşüş gördüğünü gösteriyor. Kadınlar şu anda giriş seviyesindeki çalışanların %29,4’ünü oluşturuyor; ancak VP ve C-suite gibi üst düzey liderlik rolleri için temsil 17’ye düşüyor sırasıyla %8 ve %12.4. Spesifik olarak yapay zeka (AI) söz konusu olduğunda, yetenek kullanılabilirliği genel olarak arttı ve 2016 ile 2022 arasında altı kat arttı, ancak yapay zekada kadın temsili çok yavaş ilerliyor. Bugün yapay zekada çalışan kadınların yüzdesi yaklaşık %30’dur, bu da 2016’dakinden kabaca yüzde 4 daha yüksektir.
– Geleceğin becerilerinde cinsiyet farklılıkları: Çevrimiçi öğrenme esneklik, erişilebilirlik ve özelleştirme sunarak öğrencilerin kendi özel ihtiyaçlarına ve koşullarına uygun bir şekilde bilgi edinmelerini sağlar. Ancak, süregiden dijital uçurum göz önüne alındığında, kadınlar ve erkekler şu anda eşit fırsatlara ve bu çevrimiçi platformlara erişime sahip değil. Bu platformları kullandıklarında bile, becerilerde, özellikle de önem ve talepte artacağı tahmin edilen becerilerde cinsiyetler arası uçurumlar var. Coursera’dan elde edilen veriler, 2022 itibariyle, öğretim ve mentorluk kursları dışında, her beceri kategorisinde kayıtta eşitsizlik olduğunu göstermektedir. Artması öngörülen ilk 10 beceri arasında yer alan teknolojik okuryazarlık (%43,7 eşitlik) ve yapay zekâ ve büyük veri (%33,7) gibi teknoloji becerilerine kayıt için, eşitlik %50’den daha az ve ilerleme ağır ilerliyor. Tüm beceri kategorilerinde, yeterlilik seviyeleri arttıkça cinsiyetler arası uçurum genişleme eğilimindedir. Bununla birlikte, kadınlar kaydolduklarında, çalışılan beceri kategorilerinde çoğu yeterlilik düzeyine erkeklere kıyasla daha kısa sürede ulaşma eğilimindedirler.
– Siyasi liderlikte cinsiyet farklılıkları: Kadınların iş liderliğinde temsil edilmesi durumunda olduğu gibi, siyasi liderlikte de cinsiyetler arası eşitsizlik devam ediyor. Dünya çapında siyasi karar alma pozisyonlarında bulunan kadınların sayısında bir artış olmasına rağmen, cinsiyet eşitliğini sağlamak uzak bir hedef olmaya devam ediyor ve bölgesel eşitsizlikler önemli. 31 Aralık 2022 itibariyle, dünya nüfusunun yaklaşık %27,9’u, yani 2,12 milyar insan, kadın devlet başkanı olan ülkelerde yaşıyor. Bu gösterge 2013-2021 yılları arasında durgunluk yaşarken, 2022 yılında önemli bir artış yaşandı. Son zamanlarda bir başka olumlu eğilim de kadınların parlamentolardaki payında gözlemleniyor. 2013 yılında, tutarlı verilere sahip 76 ülke arasında dünya genelindeki parlamento üyelerinin yalnızca %18,7’si kadındı. 2022 yılına kadar bu sayı istikrarlı bir şekilde %22,9’a yükseldi. Küresel olarak kadınların yerel yönetimlerde temsili açısından da önemli adımlar atılmıştır. 2017’den bu yana verileri mevcut olan 117 ülkeden Bolivya (%50,4), Hindistan (%44,4) ve Fransa (%42,3) dahil olmak üzere 18 ülke yerel yönetişimde %40’ın üzerinde kadın temsilini başardı.
– Cinsiyet açıklarını kapatmak için DEI programları: Özel sektörde, öncü firmaların cinsiyet eşitliği eyleminin kapsamı, işgücüne odaklanmaktan kapsayıcı tasarımı, kapsayıcı tedarik zincirlerini ve topluluk etkisini kapsayan bütün iş yaklaşımlarına doğru genişlemeye başladı. Dünya Ekonomik Forumu’nun 2023 İşlerin Geleceği Anketi, ankete katılan kuruluşların üçte ikisinden fazlasının Çeşitlilik, Eşitlik ve Kapsayıcılık (Diversity, Equity and Inclusion-DEI) programı uyguladığını gösteriyor. Ankete katılan şirketlerin çoğunluğu (%79) kadınlara odaklanan DEI programları uyguluyor.
Kadınların ekonomik katılımının artırılması ve hem iş dünyasında hem de hükümette liderlikte cinsiyet eşitliğinin sağlanması, hanelerde, toplumlarda ve ekonomilerde daha geniş cinsiyet eşitsizliklerini ele almak için iki temel kaldıraçtır. Özel sektör ve kamu sektörü liderlerinin toplu, koordineli ve cesur eylemleri, toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik ilerlemeyi hızlandırmada ve yenilenen büyümeyi ve daha fazla dayanıklılığı ateşlemede etkili olacaktır. Son yıllarda büyük gerilemeler yaşandı ve cinsiyet eşitliğinin durumu hala şirkete, sektöre ve ekonomiye göre büyük farklılıklar gösteriyor. Yine de artan sayıda aktör harekete geçmenin önemini ve aciliyetini fark etti ve etkili toplumsal cinsiyet eşitliği girişimlerine dair kanıtlar sağlamlaşıyor.
Kaynak:
World Economic Forum-Küresel Cinsiyet Uçurumu Raporu 2023, 27 Haziran 2023
Haber Bekir Metin, Ankara, 27 Haziran 2023
