Norveç Kalkınma İşbirliği Ajansı Tarihçe ve Türkiye ile İlişkileri
Norwegian Agency for Development Cooperation (NORAD)
Norveç ve NORAD Tarihçe
Norveç topraklarına insanların yerleşmesi, M.Ö. 12.000 yılı civarında olmuştur. Son buzul çağının sona ermesi, bölgedeki toprakları yaşanabilir kılmıştır.
Çok sayıda küçük krallıktan oluşan Norveç, M.S. 872 senesinde Kral Sarışın Harald tarafından tek bayrak altında toplanmıştır. 8. yüzyıl ile 11. yüzyıl arasında Norveç topraklarında hüküm süren Vikingler, ülke tarihi ile özdeşleşmiştir. Savaşçı bir kavim olan Vikingler, oldukça büyük bir alanda sömürgeler kurmuşlardır. Britanya, İzlanda, Grönland, Kuzey Amerika, Karadeniz ve Hazar Denizi kıyıları, bu sömürge alanlarından bazılarıdır.
Danimarkalılar, 1030 yılında Norveç’i ele geçirmiştir. Norveç, bu dönemde Danimarka kralı Knud’un kurduğu Kuzey Denizi İmparatorluğu’nun bir parçası haline gelmiştir.
Norveç kralı VI. Håkon Danimarka kralı IV. Valdemar’ın kızı I. Margrete’nin 1361 yılında evlenmesi, iki ülkeyi tek bayrak altında toplamıştır. Kalmar Birliği adındaki İskandinav İmparatorluğu, 1397 yılında İsveç, Norveç, Danimarka ve sömürgeleri olan Faroe Adaları, İzlanda, Grönland ve Finlandiya’nın birleşmesiyle kurulmuştur.
Kuruluşundan yıkılış dönemine kadar sorunlu yaşayan Norveç, 1520 yılında 100 kadar ayrılıkçı İsveçlinin öldürmesi olarak tarihe geçen Stockholm Katliamı sonrası 1521 yılına gelindiği zaman ise İsveç, Kalmar Birliği’nden resmen ayrılmıştır. Sonrasında bir süre daha Danimarka-Norveç ittifakı devam etmiştir.
Norveç, 1.Dünya Savaşı sırasında tarafsız kalmıştır. Sonrasında yaşanan 2.Dünya Savaşı‘nda da tarafsızlık ilkesini sürdüren Norveç, buna rağmen 9 Nisan 1940 yılında Nazi Almanyası’nın saldırısına maruz kalmıştır. Uzun süre direnen Norveç ordusu, 7 Haziran 1940 yılında teslim olmuş ve Norveç Kralı Haakon İngiltere’ye sığınmıştır. Nazi Almanyası‘nın işgali, 8 Mayıs 1945 yılına kadar sürmüştür.
NATO‘a 1949 yılında üye olan Norveç, petrol ve doğal gaz kaynakları sayesinde 1960’ların sonunda refah düzeyini oldukça arttırdı. Norveç’te 1972 ve 1994 yıllarında yapılan referandumlar sonucunda ülke, Avrupa Birliği‘ne girmeyi reddetmiştir. Norveç, günümüzde yaşam standartları bakımından dünyanın en ileri gelen ülkelerindendir.
Norveç Üniter Parlementer Monarşi (Krallıkla) ile idare edilen bir ülkedir. 5.3 milyon nüfusu olup, başkenti Oslo’dur. 2018 yılı itibariyle kişi başına milli geliri 82.711 dolardır.
Norveç Kalkınma İşbirliği Ajansı (NORAD) 1 Aralık 1968’de kuruldu ve genel merkezi Norveç’in başkenti Oslo’dadır.
NORAD, Norveç Dışişleri Bakanlığı’na bağlı bir kuruluştur. Norveç’in Uluslararası İklim ve Orman Girişimi (NICFI) ile ilgili konularda, Norad, Norveç İklim ve Çevre Bakanlığı’na rapor verir.
Norad’ın beş ana görevi vardır. Bunlar;
1) Yardım danışma hizmetleri:
Norad, yabancılara verilen kaynakların kullanımı ve projelerin uygulanmalarında uzman tavsiyesi verir ve iş geliştirme ve çalışmalarda birlikte olur.
İyi ve konuyla ilgili tavsiyelerde bulunmak için, kalkınma yardımının hangi bağlamda çalışması gerektiğini anlamak önemlidir. Norad, Norveç’teki en iyi uzman gruplardan yararlanır ve alıcı ülkelerde sağlık ve eğitimden iklim, çevre, enerji ve insan haklarına kadar çeşitli konularda bilgi ve know-how veeerir.
2) Kalite güvencesi ve izleme:
Norveç yardım önlemlerinin kalite güvencesi bizim en önemli sorumluluklarımızdan biridir. Bu, iyi bir finansal yönetim, yolsuzluğun önlenmesi, yolsuzluğa karşı sıfır tolerans politikası uygulanması ve kalkınma yardım fonlarının kullanımı üzerinde kontrol çalışması yapar.
Kalkınma yardım fonlarının onaylanan kurallar doğrultusunda harcanmasını sağlamak ve istenen sonuçları elde etmek için kılavuzlar ve destek el kitapları geliştirir. Kalite güvencesi ve risk yönetimi için prensipleri, prosedürleri, yöntemleri ve kuralları açıklar.
3) Hibe programları:
Norad, yoksul ülkelerdeki ortaklarla çalışan sivil toplum, araştırma, yükseköğrenim ve sanayi içindeki kuruluşlara fon sağlar.
Norveç kalkınma yardımlarının çoğu, Dışişleri Bakanlığı ve yurtdışındaki Norveç Elçilikleri tarafından yönetilmektedir.
4) İletişim:
Norad, Norveç halkına Norveç halkı hakkında anlaşılması kolay bir şekilde bilgi sağlamayı amaçlamaktadır.
Sonuçları nelerdir? Para nereye gidiyor? Araştırmalar, Norveç yardımının nüfusta tutarlı bir şekilde yüksek düzeyde kabul gördüğünü gösteriyor, ancak hangi yardım fonlarının harcandığı hakkındaki bilgiler yetersizdir.
5) Değerlendirme:
Norad, Norveç kalkınma bütçesi üzerinden finanse edilen faaliyetlerin bağımsız değerlendirmesinden sorumludur. Değerlendirmeler, verilen desteğin örneğin bir projeye veya organizasyona verildiğini ve sonuç verdiğini doğrulamaya yöneliktir. Değerlendirme faaliyetleri belirli bir yönergeye tabidir.
Değerlendirmeler şunları yapmaktadır.
- Kalkınma işbirliğinin sonuçlarını belgelemeli,
- Gelecekteki öğrenme için deneyim toplamalı ve
- Makamlar ve Norveç halkı için bir bilgi kaynağı olarak hizmet etmeli.
Değerlendirmeler, projelere dâhil olmayan bağımsız araştırmacılar veya danışmanlar tarafından yapılır.
NORAD hangi Ülkelerde faaliyet gösterir ve gerçekleştirdiği projeler
Norad, yoksul ülkelerdeki ortaklarla çalışan sivil toplum, araştırma, yükseköğrenim ve özel sektör gelişimi içindeki kuruluşlara fon sağlar.
Seçili sayıda ortak ülke ile Norveç’in kalkınma işbirliğini tanımlamanın bazı örnekleri.
Angora: Angola ile kalkınmada işbirliği, kamu harcamalarında şeffaflığı artırmaya yardımcı oluyor.
Kongo Demokratik Cumhuriyeti: Dünyanın en çatışan ülkelerinden birinin geniş alanları, dünyanın en büyük ikinci yağmur ormanı olan Kongo Havzası’nda bulunmaktadır.
Etiyopya: İklim değişikliğine karşı mücadele, insani nedenler, insan hakları ve iyi yönetişim çalışmaları ile birleştiğinde, Norveç’in Etiyopya ile olan ortaklıkları için önemli alanlardır.
Kenya: Yirmi yıldan fazla bir süredir Kenya, 1990’larda iki ülke arasındaki işbirliğinin aniden sona erinceye kadar Norveç’in kalkınma işbirliğinde birlikte çalıştığı önemli bir ülke olmuştur. Daha sonra 2002’de yeniden çalışılmaya başlanmıştır. Kenya, Doğu Afrika’daki en güçlü ekonomilerden birine sahiptir ve bölgesel olarak hizmet vermektedir.
Liberya: Norveç, önümüzdeki yıllarda Liberya’daki hidroelektrik kalkınmasının finanse edilmesine birkaç yüz milyon Norveçli kronere katkıda bulunmayı planlamaktadır.
Madagaskar: Bir zamanlar Norveç süt inekleri, Norveç yardımının önemli bir parçasıydı. Bugün eğitim birinci sınıf bir yer tutuyor.
Malawi; Malavi hala dünyanın en fakir ülkelerinden biri, ancak bazı bölgelerde ilerleme kaydediyor.
Mali: Norveç’in yardımına odaklanan bir ülkedir. Ülke zorlu bir güvenlik durumuyla dikkat çekmektedir.
Mozambik: Mozambik ile yapılan Norveç kalkınma işbirliği, daha fazla sayıda hanenin ve ilçenin elektrik almasına ve yetkililer için petrol kaynaklarının sürdürülebilir üretimi için kapasitenin artmasına neden olmuştur.
Nijerya: Afrika’nın en kalabalık ülkesi ve en büyük ekonomisidir. Yoksulluk ve çatışma yaygındır ve milyonlarca çocuk okul sisteminin dışında kalmaktadır.
Somali: Yirmi yıl süren iç savaş ve işlemeyen bir hükümetin yokluğu, Somali’yi dünyanın en dengesiz ülkelerinden biri yaptı. Yeni hükümet geniş kapsamlı reform süreçleri başlattı.
Güney Afrika; Afrika kıtasında barış, güvenlik ve ihtilaf çözümü, Güney Afrika ile Norveç kalkınma işbirliğine odaklanmaktadır.
Güney Sudan: 2017 yılında dünyanın en büyük insani krizlerinden birine girdi.
Sudan: 2017 yılında, Sudan çatışmalarla dolu, hasadın hasara uğradığı ve insancıl erişimin yetersizliği ile suçlandı.
Tanzanya: On yıllardır Norveç’in ana kalkınma işbirliği ortaklarından biri olmuştur.
Uganda: Norveç, petrol kaynaklarının yönetiminde ve temiz enerjinin geliştirilmesinde merkezi bir danışmanlık rolü oynamaktadır.
Zambiya: Zambiya apartheid ile mücadelede bir öncüdür ve elli yıldan fazla bir süredir dünyanın çalkantılı bir bölgesinde barışçıl bir ülke olmuştur. Ülke, uluslararası emtia fiyatlarına oldukça bağımlıdır.
Zimbabve: Pek çok kişi Zimbabwe’nin bağımsızlığını Güney Afrika’da özgürlük ve demokrasi için bir zafer olarak yaşadı. Ülke gittikçe artan şekilde otoriter hükümet ve uzun, sürecek bir finansal krizle ilişkilendirildi.
Afganista: Eğitim sektöründeki gelişme Afganistan’daki en büyük başarı öykülerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Bangladeş: Bangladeş bağımsızlığından beri çalkantılı politik koşullar yaşadı, aynı zamanda birçok alanda güçlü ekonomik büyüme ve ilerleme kaydetti.
Hindistan: Norveç ile Hindistan ulusal kalkınma işbirliği çalışmaları başladı ve ilk on yıldaki karides, balıkçılık ve yapay gübre gibi önemli alanlarda işbirliği yapıldı.
Endonezya: Dünyanın en büyük üçüncü demokrasisi, 2025 yılına kadar dünyanın en büyük onuncu ekonomisi olmaya başladı.
Myanmar: Myanmar’a yapılan Norveç kalkınma yardımı, son on yılda önemli ölçüde artmıştır.
Nepal: Norveç destekli mikro enerji santrallerinden binlerce kişi elektriğe ulaşıyor ve tüm çocukların yüzde 91’i Nepal’de okula başlıyor.
Pakistan: Nüfus bakımından dünyanın en büyük ikinci Müslüman ülkesi ve Norveç kalkınma yardımı için ilk ana ortak ülkelerden biridir.
Sri Lanka: Komşu ülkelerinin çoğundan daha sağlam bir ekonomiye, daha az aşırı yoksulluk ve daha yüksek bir refah seviyesine sahiptir.
Vietnam: 2020 yılına kadar kendi sera gazı emisyonlarını azaltmayı planlayan az sayıdaki gelişmekte olan ülkeden biri. Norveç, iklim ve orman alanında ülkenin en önemli ortaklarından biri olarak katkıda bulunmaktadır.
Brezilya: Norveç ve Brezilya arasındaki kalkınma işbirliğinin temel alanları doğal kaynak yönetimi, iklim ve çevredir.
Haiti: Norveç, 5 yıl önce ülkeyi vuran depremden sonra Haiti’ye 800 milyon NOK’dan fazla destek sağladı.
Nikaragua: Norveç tarafından desteklenen bir proje, 50.000 yoksul insana küçük hidroelektrik santrallerinden elektriğe erişim izni verdi. Kadınlar için yaklaşık 20 kriz merkezine de destek veriliyor.
Lübnan: Suriye’deki savaşın etkileri Lübnan için felaket oldu. Ülke 1,2 milyon mülteci aldı.
Filistin: Norveç, Filistin Devleti’nin kurulmasına katkıda bulunmak istiyor. Bu nedenle kurum oluşturma, Norveç kalkınma işbirliğinin kilit bir özelliğidir.
Suriye Arap Cumhuriyeti: Suriye’deki savaş, zamanımızın en büyük insani krizlerinden birini yarattı. Çatışma hem bölgesel istikrarı hem de uluslararası barışı ve güvenliği tehdit ediyor ve savaşın bir toplumu birkaç on yıl öncesine kadar nasıl hızlandıracağının üzücü bir örneğidir.
Norveç kalkınma yardımı, coğrafi dağılım
Türkiye-Norveç İlişkileri
Türkiye ile Norveç, diplomatik ilişkilerin kurulduğu 1926 yılından bu yana dostane ilişkiler içinde olmuştur.
Üye olmamalarına rağmen AB ile yakın işbirliği içinde bulunan Türkiye ve Norveç, NATO kanat ülkeleri olarak çeşitli uluslararası ve bölgesel sorunlar hakkında benzer görüş ve endişeleri paylaşmaktadırlar.
Norveç’le ikili ticaret hacmimiz 2018 yılında, 1,278 milyar Dolar (ihracat: 513 milyon Dolar; ithalat: 765 milyon Dolar) olarak gerçekleşmiştir.
Ülkemizin Norveç’e yönelik başlıca ihraç kalemleri deniz ve karayolu ulaştırma araçları ile tekstil ürünleridir. Bu ülkeden ithalatımızın ana kalemlerini ise petrol gazları ve diğer hidrokarbonlar, balık ve ferro alyajlar oluşturmaktadır.
Ülkemizdeki Norveç yatırımlarının daha ziyade enerji ve gemicilik alanlarında yoğunlaştığı görülmektedir.
Norveç’te yaşayan Türk toplumu yaklaşık 20.000 kişidir. Norveç Parlamentosunda Türk/Türk kökenli milletvekili bulunmamakla birlikte, Eylül 2015’te düzenlenen yerel seçimlerde sekiz Türk kökenli belediye meclislerine seçilmiştir.
2018 yılında ülkemizi ziyaret eden Norveçli turist sayısı, bir önceki yıla göre % 39 artışla 161.789 olarak gerçekleşmiştir.
Norveç Kalkınma İşbirliği Ajansının 1961 yılından itibaren sağladığı destekler; Burslar, Norveç’te yaşayan Türk göçmenler ya da Türkiye’ye göç eden yabancılar ve mültecilere Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) aracılığıyla yapılan maddi desteklerin tam bir listesini NORAD’ ın web Sitesinden (https://norad.no/en) görebilirsiniz.
Kaynakça
Norveç Kalkınma İşbirliği Ajansı
Norveç’in Ankara Büyükelçiliği
Dışişleri Bakanlığı (Türkiye Norveç İlişkileri)
İletişim bilgileri
Norwegian Agency for Development Cooperation (NORAD)
Bygdøy allé 2, 0257 Oslo, Norveç, Posta adresi: Pb. 1303 Vika 0112 Oslo, Tel: +47 23 98 00 00, E-posta: postmottak@norad.no