Tek Sağlık (One Health) Neden çok önemli?

Önemli gerçekler nelerdir

• İnsanların, hayvanların ve ekosistemlerin sağlığı birbirine yakından bağlıdır. Bu ilişkilerdeki değişiklikler yeni insan ve hayvan hastalıklarının gelişme ve yayılma riskini artırabilir.
• İnsan, hayvan ve çevre sağlığı arasındaki yakın ilişkiler, ilgili sektörler arasında yakın işbirliği, iletişim ve koordinasyonu gerektirmektedir.
• Tek Sağlık, insan, hayvan ve ekosistemleri birbirinden ayrı tutmak yerine, bu alanları bütünleştirerek bu iki alanın sağlığını iyileştirmeyi amaçlayan bir yaklaşımdır.
• Küresel olarak bildirilen yeni bulaşıcı hastalıkların yaklaşık %60’ı hem vahşi hem de evcil hayvanlardan kaynaklanmaktadır. Son 30 yılda 30’dan fazla yeni insan patojeni tespit edildi ve bunların %75’i hayvanlardan kaynaklandı.
• İnsan faaliyetleri ve stresli ekosistemler hastalıkların ortaya çıkması ve yayılması için yeni fırsatlar yarattı.
• Bu stres faktörleri arasında hayvan ticareti, tarım, hayvancılık, kentleşme, madencilik endüstrileri, iklim değişikliği, habitat parçalanması ve vahşi alanlara tecavüz yer alıyor.

Genel bakış

One Health (Tek Sağlık), insanların, hayvanların ve ekosistemlerin sağlığını dengelemek ve iyileştirmek için bütüncül, birleştirici bir yaklaşımdır. Bu alanlar arasındaki yakın, birbirine bağımlı bağlantıları kullanarak yeni gözetim ve hastalık kontrol yöntemleri yaratır.

Örneğin, arazinin kullanım şekli sıtma vakalarının sayısını etkileyebilir. Hava desenleri ve insan yapımı su kontrolleri dang humması gibi hastalıkları etkileyebilir. Canlı, vahşi hayvan ticareti, bulaşıcı hastalıkların insanlara sıçrama olasılığını artırabilir (hastalık yayılması olarak adlandırılır).

COVID-19 salgını, gelişmiş gözetim ve daha bütünsel, entegre bir sistem için küresel bir çerçeveye duyulan ihtiyacı vurguladı. Tek Sağlık bilgisi, önleme ve entegre yaklaşımlardaki boşluklar, salgının temel itici güçleri olarak görüldü. İnsan, hayvan ve çevre sağlığı arasındaki bağlantıları ele alarak, Tek Sağlık, küresel sağlığın iyileştirilmesine yönelik dönüştürücü bir yaklaşım olarak görülüyor.

Tek Sağlık, aşağıdakiler de dahil olmak üzere bir dizi konu için geçerlidir:  

• Antimikrobiyal direnç (AMR), bakteri ve parazitler gibi mikropların kendilerini öldürmek için tasarlanmış ilaçları alt etme yeteneği geliştirip büyümeye ve yayılmaya devam etmesiyle ortaya çıkar;
• Zoonotik hastalıklar, hayvanlar ve insanlar arasında yayılan mikropların neden olduğu bulaşıcı hastalıklardır, örneğin Ebola, kuş gribi, kuduz vb.;
• Vektör kaynaklı hastalıklar, vektör (sivrisinekler, keneler, bitler ve pireler) tarafından ısırılan kişileri etkileyen ve dang humması, Batı Nil virüsü, Lyme hastalığı ve sıtmayı içeren hastalıklar;
• Gıda güvenliği ve gıda kontaminasyonundan kaynaklanan ve gıda üretimi, dağıtımı ve tüketim zincirinin herhangi bir aşamasında ortaya çıkan norovirüs, salmonella, listeria vb. gibi gıda kaynaklı hastalıklar; ve
• Su kirliliği, hava kirliliği ve iklim değişikliği gibi çevre sağlığı’ndan kaynaklanan hastalıklar.

Dünya Bankası’na göre, Tek Sağlık’ın küresel topluluğa sağlayacağı beklenen faydanın 2022’de yılda en az 37 milyar ABD doları olması tahmin edildi. Önleme için harcanması gereken yıllık tahmini ihtiyaç bu faydaların %10’undan azdır.

2003 yılından bu yana dünyada hastalıklar ve salgın hastalıklar nedeniyle 15 milyondan fazla insan öldü ve 4 trilyon ABD doları tutarında ekonomik kayıp yaşandı. Ayrıca Tek Sağlık ile ilişkili sağlık tehditleri olan gıda ve su güvenliği tehlikelerinden kaynaklanan muazzam kayıplar yaşandı.

Tek Sağlık yaklaşımıyla sektörler ve disiplinler arası iş birliği, toplumumuzun karşı karşıya olduğu karmaşık sağlık zorluklarını ele almak için hayati bir çözümdür. Ortaya çıkan sağlık zorluklarını önlemek, tespit etmek ve bunlara yanıt vermek için, tüm ilgili sektörler tek başına hiçbir sektörün başaramayacağı şeyleri birlikte başarmak için entegre bir şekilde iş birliği yapmalıdır.

Sorunun kapsamı

COVID-19’a neden olan SARS-CoV-2 virüsünün ortaya çıkması, hayvan sağlığı ve çevre ile bağlantılara daha fazla vurgu yapılarak Tek Sağlık yaklaşımının güçlendirilmesi ihtiyacını vurguladı (COVID-19’dan sağlıklı bir şekilde kurtulmak için DSÖ Manifestosuna bakabilirsiniz). Çevre korumayı, acil durum hazırlığını, sağlık sistemlerini, su ve sanitasyon altyapısını ve sosyal güvenlik ağlarını ihmal ederek para biriktirmeye çalışmanın yanlış bir ekonomi olduğu kanıtlandı ve fatura artık defalarca ödeniyor.

Artık bu pek çok alanda iş birliğini ve politikaları güçlendirmek, gelecekteki pandemi ve salgın hastalık riskini azaltmak ve aynı zamanda endemik ve bulaşıcı olmayan hastalıkların devam eden yüküyle mücadele etmek için benzeri görülmemiş bir fırsata sahibiz.

Bu birçok alanda riskleri izleyen ve kalıpları belirlemeye yardımcı olan bir gözetime ihtiyaç vardır. Ayrıca, yeni araştırmalar bu farklı alanların etkisini, özellikle krizlere yol açan etkenleri bütünleştirmelidir.

Zorluklar

Tek Sağlık’ı hayata geçirmek için insan, hayvan ve çevre sağlığı alanlarını bütünleştirecek, çok sektörlü iletişimi, işbirliğini, koordinasyonu ve kapasite güçlendirmeyi destekleyecek önemli yapısal değişikliklere ihtiyaç vardır.

Tek Sağlık uygulamasındaki kritik boşluklar şunlardır:

• Tek Sağlık yaklaşımı doğrultusunda bilgi paylaşımını ve eylemi desteklemek için veri tabanları ve kaynaklar;
• Tek Sağlık uygulamasına yönelik en iyi uygulama örneklerinin belirlenmesi ve sergilenmesi;
• Mevcut Tek Sağlık araştırma girişimlerinin ve kapasitelerinin haritalanması ve yeni nesil Tek Sağlık iş gücünün oluşturulması;
• Bütüncül Tek Sağlık gözetim sistemi için bir model;
• İlgili paydaşlarla rutin ve acil durum koordinasyonuna yönelik mekanizmalar;
• Zoonotik hastalıkların (hayvanlar ve insanlar arasında bulaşan) yayılmasının itici güçlerinin daha eksiksiz anlaşılması. Buna hayvan ticareti, tarım, hayvancılık, kentleşme ve habitat parçalanması dahildir;
• Farklı hayvan popülasyonları ve insanlar arasında patojenlerin yayılma risklerini ve gıda sistemlerinde ortaya çıkanlar da dahil olmak üzere zoonotik hastalıkların ortaya çıkışını değerlendirmek için standartlaştırılmış bir yaklaşım; ve
• Diğer sağlık ve sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle birlikte faydaları en üst düzeye çıkaracak ve ödünleşimleri en aza indirecek şekilde zoonotik hastalıkların yayılma ve yayılma risklerini belirleme ve azaltma yöntemleri.

DSÖ’nün Tek Sağlık konusundaki çalışmaları

DSÖ, Tek Sağlık (One Health)’ı birimleri ve ofisleri arasında entegre ediyor, politikayla ilgili stratejik tavsiyelerde bulunuyor ve yerel, ulusal ve bölgesel düzeylerde eğitimler yürütüyor. Amaç, ülkeler tarafından yönetilen ve sahiplenilen daha güçlü programlardır.

DSÖ, Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı ile birlikte Tek Sağlık Dörtlüsünün bir üyesidir. Birlikte, 4 örgütün birlikte yapabileceği bir dizi faaliyeti içeren Tek Sağlık Ortak Eylem Planı geliştirdiler; buna gerekli altyapıyı ve fonu oluşturmak için siyasi liderlerle çalışma da dahildir.

DSÖ, Dörtlü ortaklara Tek Sağlık öncelik belirleme, politikalar ve stratejiler konusunda bilimsel tavsiyelerde bulunan Tek Sağlık Üst Düzey Uzman Paneli’nin (OHHLEP) sekreteryasıdır. Buna iyi uygulama kılavuzları, bir model Tek Sağlık Gözetim Sistemi, zoonotik hastalık taşmasının yukarı yönlü itici güçlerinin kapsamlı bir listesi ve bu riskleri azaltmaya yönelik öneriler dahildir.

Kaynak: Dünya Sağlık Örgütü, Cenevre, Bilgiye erişim tarihi: 7 Kasım 2024

Haber Bekir Metin, DSÖ Türkiye Eski Temsilcisi, Ankara