Türk ve Dünya Sağlığına Hizmet Veren Bilim İnsanı ve Yöneticisi: Prof. Dr. Ayşe Akın
İnsanlık tarihi çok ama çok önemli, insanı hayretlere düşüren değişimler yaşamıştır. Yeni buluşlar, keşifler, savaşlar, barışlar birbirini izlemiştir.
İnsanların topluluklar halinde yaşamaları, bir devlet çatısı altında yaşamlarını sürdürmeleri, birlikte yaşamanın gereği kurallar konulması ve bu kurallara uyulması gereklidir.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Anayasasın göre sağlık; “Sağlık sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedence, ruhça ve sosyal yönden tam iyilik halidir.” Yapılan tanımda bedence ve ruhça iyilik hali sağlığın bilinen yönüdür. Sağlık ise en önemli ve temel insan hakkıdır.
“Sosyal yönden tam iyilik hali” yeni ve açıklanması gereken bir kavramdır. Bu kavramı açıklayabilmek için sağlığın sadece kişisel bir olgu olmadığını, toplumsal yönünün de bulunduğunu belirtmek gerekir. Kişinin sosyal yönden tam iyilik halinde olmasının ön koşulu sosyal yaşantısının sağlıklı olmasıdır. Çalışma ve yaşam güvenliğinin sağlanamadığı, iş bulma olasılığının bulunmadığı, gelir dağılım dengesizliğinin yarattığı huzursuzluğun giderilemediği toplumlarda kişinin tam iyilik halinde olması olanaksızdır.
Yukarıdaki tanım ve kısa anlatımdaki, sağlık ve tıp hizmetinin ne kadar önemli ve anlamlı olduğu ortadadır. Bu nedenle, bireysellikten öte bu alandaki çalışmaların multidisipliner bir yapıda olması, toplum sağlığının korunması sadece ulusal değil uluslararası çalışmayı da zorunlu kılar.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunu üzerinden geçen 100 yıla yakın sürede yapılan reformlar, alınan kararlar, çıkarılan yasalar, uluslararası kurum ve kuruluşlarla ilişkiler sadece ülkemizin değil, Dünyadaki tüm ülkelerin de en önemli konusundur.
Yazımızın bu serisinde sizlere alanında duayen, dünya ve uluslararası alanda bilinirliği olan halk sağlığı alanında bilgi ve birikimi ile sadece çalıştığı kuruluş ve ülkesine değil, tüm insanlığa ve ülke sağlık sistemlerine ve tıp alanındaki gelişmelere damgasını vurmuş bir bilim insanı Prof. Dr. Ayşe Akın’ı tanıtacağım. Bilmeyenlerin duymasını ve öğrenmesini, bilenlerin de Ayşe Hocamın ülkesi için yaptıklarını daha iyi değerlendirmesini istiyorum.
Prof. Dr. Ayşe Akın hocamın detaylı özgeçmişini bu yazı içerisinde bulacaksınız.
Dr. Ayşe Akın Hocamla 1980’li yıllardan itibaren tanışa imkânım oldu. Sağlık Bakanlığı ile özellikle Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Başkanlığı ile olan ilişkiler çerçevesinde; DSÖ, UNICEF, UNDP, UNFPA ve diğer bazı Birleşmiş Milletler kuruluşları ile sürdürülen proje çalışmaları nedeniyle daha sık temas kurma imkânım oldu.
Prof. Dr. Ayşe Akın’ın 1992-1997 yılları arasında Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (AÇSAP) Genel Müdürü olarak görev yapması sırasında; Ben de Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanı olarak görev yapıyor olmam yollarımızın doğrudan kesişmesine neden oldu. Dr. Ayşe Akın tüm bilgi ve birikimlerini toplumun özellikle kadın sağlığı ağırlıklı olarak kullanmış ve işbirliği çalışmalarını DSÖ başta olmak üzere UNICEF, UNFPA, UNDP ve diğer Birleşmiş Milletler kuruluşları ile de sürdürmüştür. Bu görevler sırasında yabancı Devletlerin Sağlık Bakanlıkları ve uluslararası kuruluşlarla ilişkileri de Benim Başkanı olduğum Daire yürütmüştür.
Sağlık Bakan ve Müsteşarlarının heyet başkanı olarak katıldığı tüm yurtdışı ziyaretleri Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı aracılığıyla yapıldığı için: Prof. Dr. Ayşe Akın’ın özellikle başta DSÖ olmak üzere uluslararası kurum ve kuruluşlardaki üst düzey görevleri sırasında da beraber olma ve konular üzerinde birlikte çalışma şansımız oldu.
Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanı ve DSÖ Türkiye Temsilciliği görevlerinde bulunduğum yıllarda, Birleşmiş Milletler ve bağlı kuruluşlarda özellikle, alanlarında uzman Türk bilim insanları ve yöneticilerin görev almalarında üstlendiğim rol ve projelerle, 1990-2005 yılları arasında görev yapan Sağlık Bakanları ve Müsteşarları, Dışişleri Bakanlığı Yöneticileri ve Başbakanlık ilgili birimlerde görev yapan yöneticilerin gösterdiği çok önemli katkı ve çabalarla başta DSÖ olmak üzere önemli uluslararası kuruluşlara çok sayıda Türkiye insanının görev alması sağlanmıştır. Buradaki eşgüdüm ve Prof. Ayşe Akın Hocamızın zaten bilinen çalışmaları sayesinde kendisi de önemli görevlerle ülkemize çok değerli katkılar sağlamıştır.
Ülkemiz ve Dünya sağlık sistemine katkıları olmuş, Bugün kimsenin hatırlamadığı ve hatta Sağlık Bakanlığımızın bile değer verme gereği duymadığı o insanları tarihe not düşmek amacıyla bilgilerinize sunuyorum. Serimiz devam edecek.
Bekir Metin, Genel Yayın yönetmeni, Ankara, 12 Şubat 2022
Dünya Sağlık Asambleleri (DSÖ Genel Kurul) ile Avrupa Bölge Komite Toplantılarında Türkiye adına Görev Yapan Bilim insanı ve yöneticiler
Sağlık Bakanlığı Müsteşarı Dr. Nusret Fişek; 7-11 Eylül 1965 tarihleri arasında İstanbul’da yapılan DSÖ 15. Avrupa Bölge Komite Toplantısına başkanlık etmiştir. Ayrıca, Sağlık Bakanlığı Müsteşarlığı sırasında (1960-1966) DSÖ Asambleleri ve DSÖ Bölge Komite Toplantılarında Delege ve Heyet Başkanı olarak yer almıştır
Prof. Dr. İhsan Doğramacı; 1976 yılında Dünya Sağlık Asamblesi II. Başkanı ve 1977 ve 1979’da Dünya Sağlık Asamblesi ayrıca, 1977-1981 yılları arasında DSÖ Avrupa Bölge Komite Toplantılarının Türkiye Delegasyonu Başkanıdır.
Sağlık Bakanı Dr. Halil İbrahim Özsoy; 15-19 Eylül 1997 1965 tarihleri arasında İstanbul’da yapılan DSÖ 47. Avrupa Bölge Komite Toplantısına başkanlık etmiştir.
Prof. Dr. Ayşe Akın; 11-14 Eylül 2000 tarihleri arasında Kopenhag’da yapılan DSÖ 50. Avrupa Bölge Komite Toplantısı İcra Başkan Yardımcısı; 2001-2004 DSÖ Avrupa Bölgesi Daimi Komite Başkanı; 10-13 Eylül 2001 tarihleri arasında Madrid’de yapılan DSÖ 51. Avrupa Bölge Komite Toplantısı İcra Başkanı olarak görevlerde bulunmuştur
Sağlık Bakanı Prof. R. Recep Akdağ, 11-14 Eylül 2006 tarihleri arasında Kopenhag’da yapılan DSÖ 56. Avrupa Bölge Komite Toplantısına başkanlık etmiştir.
Sağlık Bakanı Dr. Mehmet Müezzinoğlu; 16-19 Eylül 2013 tarihleri arasında İzmir Çeşme’de yapılan DSÖ 63. Avrupa Bölge Komite Toplantısına başkanlık etmiştir.
Prof. Dr. Ayşe Akın – Özgeçmişi
Dr. Ayşe Akın, 14 Mayıs 1941 tarihinde Erzincan Kemaliye Yeşil Yamaç’ da doğdu. İlkokul ve Ortaokulu İstanbul’da okudu. İstanbul Erenköy Kız Lisesi mezunu. 1965 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesini bitirdi. Burslu okuması nedeniyle zorunlu hizmetini 1965 – 1966 yıllarına Erzurum’un, Üç Sağlık Ocağı olan Çat İlçesinin Merkez Sağlık Ocağına hekim olarak atandı. Çat’taki görevi iki yıl sürdü. 1967 yılında Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Toplum Hekimliği Bölümüne Asistan olarak başladı ve o dönem verilen bir haktan yararlanarak 1972 yılında Toplum Hekimliği ve Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanlıklarını tamamladı.
Ankara’nın Etimesgut Bölgesi Sağlık Grup Başkanlığında uzman hekim olarak da görev yapan Dr. Akın, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde Dönemin Toplum Hekimliği Bölüm Başkanı ve Türkiye’de Sağlık alanında öncü bir lider olan Prof. Dr. Nusret Fişek Hoca’nın isteği üzerine Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Toplum Hekimliği Bölümünde çalışmaya başladı ve bu süreçte Dr. Nusret Fişek Hoca, Dr. Ayşe Akın’ı İngiltere’ye 1972 yılında “sosyal obstetride ileri eğitimi için gönderdi.
İngiltere Southampton Üniversitesinde, 1972-1974 yılları arasında iki buçuk yıl süren hem kadın-doğum hem de toplum hekimliği konularında ileri eğitimini sürdüren Dr. Akın. Türkiye dönüşünde Üniversite’deki görevini sürdürürken Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nden aldığı bursla; 1978-1980 yılları arasında İngiltere London School of Hygiene’da; epidemiyoloji, istatistik ve demografi ayrıca Southampton Üniversitesi’nde altı ay süren sosyal obstetri alanlarında çalışmalarda bulundu.
İngiltere dönüşü Hacettepe Üniversitesi ile Sağlık Bakanlığı işbirliğinde Ankara’nın Çubuk Eğitim ve Araştırma Bölgesinde Başhekim ve Kadın-Doğum Bölümü sorumlusu olarak 15 yıl görev yaptı. 1978 yılında Dr. Nusret Fişek Hocanın öncülüğünde merkezi Çubuk olmak üzere DSÖ ile Hacettepe Üniversitesi arasında Aile Planlamasında İşbirliği Merkezi kuruldu ve Dr. Ayşe Akın koordinesinde pek çok ulusal ve uluslararası çalışmalar yürütüldü. 1978-1982 yılları arasında DSÖ’nün desteği ile Çubuk bölgesinde 5 yıl süre ile 3 faz halinde yürütülen bu çalışmaların ortaya koyduğu “bilimsel kanıtlar”; 24 Mayıs 1983 tarihinde kabul edilen 2827 sayılı Nüfus Planlaması Kanunu’nun kabul edilmesinde güçlü bir gerekçe ve dayanak oluşturdu.
Dr. A. Akın, 1992-1997 yılları arasında Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (AÇSAP) Genel Müdürü olarak görev yapmış olup, bu dönemde 7 ayrı Bakanla (Dr. Yıldırım Aktuna; Rıfat Serdaroğlu; Ecz. Kazım Dinç; Dr. Doğan Baran; Nafiz KURT; Doç. İsmail KARAKUYU ve Dr. Halil İbrahim Özsoy) çalışan Dr. Ayşe Akın tüm bilgi ve birikimlerini toplumun özellikle kadın sağlığı ağırlıklı olarak kullanmış ve işbirliği çalışmalarını DSÖ başta olmak üzere UNICEF, UNFPA, UNDP ve diğer Birleşmiş Milletler kuruluşları ile de sürdürmüştür.
Dr. Akın 2008 yılında Hacettepe Üniversitesinde 42 yıl 9 ay süren hizmetinden sonra emekliliğinin ardından Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesindeki görevine başlamış olup halen Başkent Üniversitesi (BÜ) Halk Sağlığı AD. Öğretim Üyesi ve BÜ Kadın Çocuk Sağlığı ve AP Araştırma ve Uygulama Merkezi (BÜKÇAM) Müdürü olarak çalışmalarını sürdürmektedir. Dr. Ayşe Akın’ın başta DSÖ olmak üzere uluslararası kuruluşlarla ilişkilerini ve Ulusal düzeyde yaptığı çalışma sonuçlarını paylaşmak gelecek kuşaklara ışık tutacaktır.
Dr. Ayşe Akın’ın bazı çalışmalarından örnekler: Dr. Akın’ın kadın sağlığı, üreme sağlığı, aile planlaması ve toplumsal cinsiyet konuları temel ilgi alanları olup bu konularda yürüttüğü eğitimlere ilaveten çok sayıda araştırma projeleri ve yayınları bulunmaktadır.
Dr. Ayşe Akın, 1979-1980 ve 1985 Yıllarında DSÖ Cenevre Merkezinden Burs aldı ve bu burslarla yurtdışı ileri eğitimlerini tamamladı;
- 1984-1989 DSÖ-Avrupa Bölge Ofisi Sağlık Hizmetleri Araştırma Danışma Kurulu Üyesi;
- 1988-1990 Dünya Sağlık Örgütü ve UNICEF’in çeşitli ülkelerde yürüttüğü ana-çocuk sağlığı ve aile planlaması programlarında Danışman (Pakistan, Güney Kore, WHO Cenevre, Kazakistan vs.);
- DSÖ Avrupa Bölge Ofisi üreme sağlığı bölümünün yayın organı olan Entre-Nous”un Editörler Kurulu Üyesi (1990-1995);
- 1979-1992 UNFPA ve DSÖ’nün Türkiye’de Sağlık Bakanlığı ile yürüttüğü Ana Sağlığı ve Aile Planlaması Programlarının Ulusal Danışmanı;
- 1993-1996 Dünya Sağlık Örgütü, UNDP, UNFPA, Dünya Bankası’ nın desteklediği insan üremesinde araştırma, geliştirme ve araştırma eğitimi özel programının karar, koordinasyon komitesinin (PCC) 4 yıl süre ile üyesi ve bu komitenin 1994-95 yıllarında bir yıl süre ile Başkanı;
- 1997 DSÖ, Üreme sağlığında araştırma önceliklerinin gözden geçirilmesi PCC’nin önerisi ile oluşturulan (AD HOC) çalışma grubunun Üyesi;
- 1997-1999 DSÖ Avrupa Bölgesi Daimi Komite SCRC) Üyesi ayrıca, “Üreme Sağlığında Eğitim ve Araştırma Danışma Kurulu Üyesi” CCEE/NIS;
- 1999-2000 DSÖ Avrupa Bölgesi Daimi Komite Başkan Yardımcısı;
- 11-14 Eylül 2000 DSÖ 50. Avrupa Bölge Komite Toplantısı İcra Başkan Yardımcısı;
- 2001-2004 DSÖ Avrupa Bölgesi Daimi Komite Başkanı;
- 10-13 Eylül 2001 Madrid, DSÖ 51. Avrupa Bölge Komite Toplantısı İcra Başkanı;
- 1994-2001 DSÖ Genel Kurul (Asamble) Çalışmalarında Türk Heyet Üyesi;
- 1993-2001 DSÖ Avrupa Bölge Komite Toplantılarında Türk Heyeti Üyesi olarak katılmış ayrıca,
- DSÖ Cenevre Merkezde Gender Advisory Panel – GAP 2010-2017 üyesi olup, 2015-2017 arası 3 yıl süre ile Kurulun Başkanlığını yapmıştır.
Dr. Akın ayrıca, Birleşmiş Milletler tarafından, 1994 yılında Kahire’de düzenlenen “Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansına – ICPD”; Pekin’de düzenlenen IV. Dünya Kadın Konferansına ve 2019 yılında Kenya-Nairobi’de düzenlenen ICPD 25 uluslararası toplantılarına Türkiye Delegasyonu olarak katılmıştır.
Prof. Dr. Ayşe Akın’ın aldığı çok fazla ödül arasında iki ödül çok önemli ve anlamlı olup;
Bunlardan ilki, 21 Mayıs 2012 DSÖ Genel Direktörü Dr. Margaret Chan tarafından “İhsan Doğramacı Aile Sağlığı Vakfı Ödülü”,
İkincisi de UNFPA’in, Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansının 25.yıldönümünde, 12-14 Kasım 2019 tarihleri arasında Kenya’nın Nairobi kentinde düzenlenen Zirve’de; Başkent Üniversitesi Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi ve BÜ. Kadın- Çocuk Sağlığı Araştırma ve Uygulama Merkezi (BÜKÇAM) Başkanı olarak Prof. Dr. Ayşe Akın’a, “Riskli veya istenmeyen gebeliklerin önlenmesi, üreme sağlığı ve kadının güçlenmesi alanlarındaki çalışmaları” nedeniyle verilen ödüllerdir.
Konuyu Yayına Hazırlayan Bekir Metin, Ankara, 12 Şubat 2022
Kaynak:
Yazarı Bekir Metin, “Küresel Salgın Hastalıklar ve Uluslararası Sağlık Örgütlenmeleri – Dünya Sağlık Örgütü ve Türkiye İlişkileri” Kitabı, Palme Yayınevi, Ankara, 2022
