Türk ve Dünya Sağlığına Hizmet Veren Türk Bilim İnsanları ve Yöneticileri: Dr. Celalettin Algan

Salgın Hastalıklarla Mücadelede Kara Afrika’ya hayat veren Türk Dr. Celalettin Algan

Dr. Celalettin Algan’ın yaşamöyküsü, insani hizmet ve tıbbi başarıları ülkemiz için gurur vesilesidir. Tıp dünyasındaki mucizevi başarıları, ‘Afrika’da bir Türk Doktoru Ölüme Meydan Okuyor’, ‘Kara Afrika’ya hayat veren Türk’ şeklinde yankılanmıştır.

Dr. Celalettin Algan ismi Dünya’da salgınla mücadele konusunda Dünya Sağlık Örgütü tarihine geçmiş, en çok ölümlü küresel salgınlardan çiçek hastalığının ortadan kaldırılmasına görev almış Türk hekimidir. 1965-1991 yılları arasında Afrika’nın en fakir ülkelerinden olan Ruanda, Senegal, Kongo, Madagaskar, Burindi’de çiçek ve verem hastalıkları ve diğer ölümcül Afrika salgınlarıyla savaştı.

Dünya Sağlık Örgütü Afrika Ofisi bünyesinde, Ruanda, Senegal, Kongo ve Madagaskar’da, Ulusal Verem Savaş, Sağlık Geliştirme, Virüs ve Çiçek Salgını Eradikasyonu gibi çok sayıda ulusal projenin başkanlığı yürütmüştür. Ayrıca, Madagaskar ve Fransa nezdinde Temsilciliğini, Reunion Adalarında Misyon Şefliği yapmıştır.

Dr. Algan ve kurduğu ekip; görev yaptığı Afrika’yı köy köy, kabile kabile dolaşıp, milyonlarca çocuğu kızamık, çiçek, tifo, sarıhumma ve vereme karşı aşılayan insanımızdır.

Ben, Dr. Celalettin Algan’ı Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığında görev yaptığım 1983-2000 yılları arasında ve DSÖ Türkiye Temsilciliği (2000-2004) görevim sırasında tanıma ve anılan kuruluşların web sitelerinde kamuoyuna tanıtma imkânı bulmuştum. Bunu da o dönemde Dışişleri Bakanlığında görev yapan şimdi emekli olan Büyükelçi Akın Algan, kızı o dönemde Çevre Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı yapan çevre bilimci Prof. Dr. Nesrin Algan aracılığıyla tanımıştım.

Dr. Celalettin Algan, “Salgın Hastalıklarla Mücadele” tarihine ismini yazdıran ve Afrika ülkelerinde ve Dünya Sağlık Örgütü’nde halen ismi unutulmayan bir büyük insan ve hekimimizdir. Başta Sağlık Bakanlığımız olmak üzere sağlık ve tıp alanında çalışanlar başta olmak üzere, imkânsızlıklar içerisinde bile nasıl başarılı çalışmalar yürütüldüğünü görmek Dr. Celalettin Algan’ı anarak, yaşamını okuyarak ve onun hayata bakışını özümseyerek başarılı olurlar… Mekânı Cennet olsun.

Dr. Celalettin Algan’ın yaşam öyküsü ve hakkında yazılmış birkaç makaleyi onu anmak, şimdi ülkemizdeki ve Dünya’da koronavirüs salgınıyla mücadele veren sağlık çalışanlarına adamak için yayınladım.

Dr. Celalettin Algan Kimdir? (15 Şubat 1926- 22 Haziran 2005)

Dr. Celalettin Algan, 15 Şubat 1926 tarihinde Maçka’ nın Yeşilyurt köyünde doğmuş. 1939’da Maçka ilkokulunu, 1940’ta Trabzon Kemerkaya Ortaokulu’nu, 1946’da Erzurum Lisesi’ni bitirmiştir. 1946 yılında bir sömestre İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne devam etmiş fakat daha sonra tıp okumak istediğinden 1947 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi girmiş ve 1953 yılında mezun olmuştur.

1953-1954 yıllarında Cide Hükümet Tabibi ve Sağlık İdaresi Baştabibi,  1954-1955’te İnebolu Sağlık İdaresi Baştabibi,  1955-1956’da Akçaabat Sağlık Merkezi Tabibi, 1956-1957’de Trabzon Hükümet Tabibi olarak Trabzon Belediyesinde görev yapmıştır.

1957’de İzmir Bademli’de Sahra Sıhhiye Hizmet Okulunda eğitim gördükten sonra 1958 yılında 66.Piyade Tümeni Topçu Kumandanlığında tabiplik yapmış, 1959-1960 yıllarında İkizdere Sağlık Merkezi Baştabibi ve İkizdere Hidroelektrik Santrali İnşaat Şantiyesi anlaşmalı SSK hekimi olarak görev yapan Celalettin Algan, 1960-1965 yılları arasında İstanbul Heybeliada Sanatoryumu ve Haseki Hastanesi İç Hastalıklar Kliniğinde Asistan 1964’ten itibaren Göğüs Hastalıkları Uzmanı olarak Verem Savaşı Hastane ve Dispanserlerinde Koordinatör olarak çalışmıştır. 1965 yılında B.C.G Kampanyası Göğüs Hastalıkları Mütehassısı (Uzmanı) kadrosu ile yurtiçindeki Verem Savaş Hastane ve Dispanserlerinin teşhis ve tedavi metotlarının standardizasyon ve koordinasyonu ile görevlendirilmiştir.

Dr. Celalettin Algan, 1965-1991 yılları arasında, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Afrika Bölge Ofisi Salgın Hastalıklar Danışmanı olarak çalışmıştır.

1965-1970 yılları arasında, DSÖ Rwanda Ulusal Verem Savaşı ve Çiçek Hastalığı Eradikasyonu Projeleri Şefi; 1970-1975 DSÖ’nün Senegal Ulusal Temel Sağlık Hizmetlerinin Geliştirilmesi Projesinde Epidemiyolojist olarak çalışmış ve 1976 yılında DSÖ Çiçek Eradikasyonu Ödülü almıştır.

1975-1984 yılları arasında, DSÖ Afrika Bölge Ofisi Danışmanı olarak; Virus Hastalıkları, Çiçek Hastalığı Eradikasyonu, Genişletilmiş Aşılama Programı “EPI” çalışmalarında görev yapmıştır.

1984-1986 yılları arasında, DSÖ Madagaskar ve Reunion Adası Temsilcisi ve Misyon Şefi; 1986 yılında Madagaskar’dan ‘Officier de 1’Orde National” unvan ve nişanını Döneminin Madagaskar Devlet Başkanından almıştır. 1991 yılında Türkiye’ye dönen Dr. Celalettin Algan, 1991-1992 yılları arasında DSÖ Türkiye Temsilciliğinde Danışman olarak çalışmış ve sonra da emekli olmuştur.

Yararlanılan Kaynaklar

“Küresel Salgın Hastalıklar ve Uluslararası Sağlık Örgütlenmeleri – Dünya Sağlık Örgütü ve Türkiye İlişkileri” Kitabı, Yazarı Bekir Metin, Temmuz 2020, Sonçağ Matbaası, Ankara

Büyükelçi Hasan Sevilir Aşan’ın Dr. Celalettin Algan hakkında yazısı, Yeni Adana Gazetesi, 6.06.2020

Dr. Celalettin Algan’ın şiirleri ‘SEBİL’ adlı kitapta toplandı. (Fatma Yavuz, Kuzey Ekspres Gazetesi, 23.06.2019)

DSÖ Cenevre Merkez Ofisinin yayınladığı, Çiçek Hastalığının Eradikasyonunun 40. Yılı yazısı (2020)

—————————————————

Büyükelçi Hasan Sevilir Aşan’ın Dr. Celalettin Algan hakkında yazısı

Yüzyılın ölümcül küresel salgını karşısında tartışmalı şekilde ilaç ve aşı umuduna sarıldığımız şu günlerde, binlerce yıllık başka bir salgına karşı tarihe iz bırakan mücadelesiyle tıp literatürüne geçen bir bilim insanımızı anmak toplumsal görevimizdir.

Doktor Celalettin Algan, geçen yüzyıl içinde 300 milyon can alan çiçek salgınına karşı uluslararası mücadelede önde gelen küresel aktörlerindendir.

Trabzonlu Doktorumuz, ülkemizin birçok coğrafyasında verem savaş hekimliğinden sonra, 1965 yılında Birleşmiş Milletler Dünya Sağlık Teşkilatı (DSÖ) görevlisi olarak gittiği Afrika’da 22 yıl süren olağanüstü hizmetlerde bulunmuştur.

Görev aldığı her ülkede özverili çalışmaları ile kendisinden ‘’Müthiş Türk’’ şeklinde bahsedilmesini sağlamış bir tıp adamı ve şairdir.

Meslektaşlarım Büyükelçi Akın Algan ve Sibel Algan ile Nermin Canalioğlu ve Çevrebilimci Prof. Dr. Nesrin Algan’ın babaları Doktor Algan’ın yaşamöyküsü, insani hizmet ve tıbbi başarıları ülkemiz için gurur vesilesidir.

Kaldıkça Sevdim, Sevdikçe Kaldım

Dünya Sağlık Örgütünün ‘En muhtaç ülke’ kayıtlı dosyasıyla gitmiş olduğu Ruanda’da başlayan Afrika serüveninden, genç yaşlarda gittiği Afrika’dan saçları beyazlamış halde yurda döndüğünde, hissiyatını ‘‘Kaldıkça sevdim, sevdikçe kaldım” şeklinde dile getirmişti.

Afrika ülkelerinin bağımsızlık dalgalanmalarına denk düşen çalkantılı zor yıllarında Ruanda, Kongo, Senegal, Madagaskar ve Burundi’de çiçek ve verem hastalıkları ve diğer ölümcül Afrika salgınlarıyla savaştı.

Dünya Sağlık Örgütü bünyesinde, Ruanda, Senegal, Kongo ve Madagaskar’da, Ulusal Verem Savaş, Sağlık Geliştirme, Virüs ve Çiçek Salgını Eradikasyonu gibi çok sayıda ulusal projenin başkanlığı yapmış, Örgütün Afrika Bölge Müdürlüğüne getirilmiştir.

Dünya Sağlık Örgütünün Madagaskar ve Fransa nezdinde Temsilciliğini, Reunion Adalarında Misyon Şefliği yapmıştır.

***

Bugün, 35 yaş üstü Afrikalıların çoğunluğunun hayatta kalmasının, Kıtayı köy köy, kabile kabile dolaşıp, milyonlarca çocuğu kızamık, çiçek, tifo, sarıhumma ve vereme karşı aşılayan Doktorumuza borçlu olduğu anlatılır.

Özel eğitimli ekibi ile bazı günler kişi başına 1.500 aşı olmak üzere rekor düzeyde aşı yaptıkları bilinir.

***

Madagaskar Cumhurbaşkanlığı ulusal nişanı ile onurlandırılmıştır.

Dünya Sağlık Örgütü, Ruanda ve Burundi’deki çiçek eradikasyonu başarılarından dolayı özel nişan ile taltif etmiştir.

***

Tıp dünyasındaki mucizevi başarıları, ‘Afrika’da bir Türk Doktoru Ölüme Meydan Okuyor’, ‘Kara Afrika’ya hayat veren Türk’ şeklinde yankılanmıştır.

Görev yaptığı Afrika ülkelerini, meşakkatli şartlarda köşe bucak gezen Doktorumuz, Ruanda’da kırsal bir bölgedeki aşı kampanyası kuyruğunda sürekli ağlayıp, annesinin arkasına saklanmaya çalışan bir çocuğun ‘Beyaz Adam geldi, bizi yiyecek’ diye feryat ettiğini hatıralarında nakleder.

Çiçek Salgını

Tarihin akışını değiştiren, en çok ölümlü küresel salgınlardan çiçek hastalığı 3 bin yıl sürmüş, sadece geçen yüzyılda 300 milyon ölüme yol açmıştır. Aşısı 1796 yılında bulunmasına rağmen hastalık ancak 184 yıl sonra 1980 yılında kurutulabilmiştir.

Dünya Sağlık Örgütü,1980 yılında, çiçek salgınının kökünün tamamen kazındığını, tarihin en büyük sağlık zaferi olarak ilan etmiştir.

Bu zaferin kazanılmasında, soğuk savaşın en şiddetli olduğu yıllarda Amerika ve Rusya’nın, çiçek virüsünü ideoloji gözetmeyen ‘ortak düşman’ olarak kabul edip, birlikte mücadele etmesinin rolü önemlidir.

İnsanlığın, üstesinden gelebildiği ilk ve tek bulaşıcı hastalık olan çiçeğin bitişinin 40. yılı vesilesiyle (1980-2020) geçtiğimiz günlerde Dünya Sağlık Örgütünce yayınlanan kitapta Dr. Celalettin Algan’a özel bir bölüm ayrılmıştır.

***

Türkiye’ye döndüğünde Dünya Sağlık Örgütü Başkan Vekilliği yapmış, emekli olduğunda 22 yıllık Afrika deneyimini içeren bilimsel rapor ve özel arşivini, İhsan Doğramacı’nın da önerisi üzerine Sağlık Bakanlığına kazandırmak istemişse de ilgisizlik nedeniyle bu gerçekleşememiştir.

***

2005 yılında aramızdan ayrılan Dr. Celalettin Algan’ın Trabzon Meydan Parkına dikilen anıt büstü daha sonra siyasi entrikalarla yerinden sökülmüştür.

Şiirleri, 1950’li yıllarda, Şadırvan ve Beş Sanat gibi İstanbul dergileri ile Hamsi isimli Trabzon dergisinde yayınlanan eserleri oğlu Büyükelçi Akın Algan tarafından ‘Sebil’ adlı bir kitapta toplanmıştır.

Gururla, saygıyla anıyoruz.

Kaynakça:

Büyükelçi Hasan Sevilir Aşan’ın Dr. Celalettin Algan hakkında yazısı, Yeni Adana Gazetesi, 6.06.2020