Türk ve Dünya Sağlığına Hizmet Veren Türk Bilim İnsanları ve Yöneticileri: Dr. Tevfik Fikret Alan

Türk Sağlık Tarihine damgasını vurmuş, başta Dünya Sağlık Örgütü olmak üzere Uluslararası Sağlık Kuruluşlarında çalışmış, İcra Kurulları, Komite ve Bilim Kurullarında görev almış ve bizzat DSÖ’nün Cenevre Merkez ve Diğer Bölge Ofislerinde çalışmış, Türkiye’nin birikim ve deneyimlerini dışarı taşımış ve Uluslararası Sağlık Kurum ve Kuruluşlarının bilgi ve birikimini ülkemize getirmiş Türk Sağlık Bilim İnsanları ve Yöneticilerini tanıtmak amacıyla bir çalışma başlatılmıştır.

Yazı dizimizin ilk ikisinde DSÖ Yönetim Kurulunda Türkiye’yi tarih sırasıyla temsil etmiş Prof. Dr. Nusret Fişek (1949-1952) ve Prof. Dr. İhsan Doğramacı (1979-1982) Hocaları anmış ve özgeçmişlerini kamuoyu ile paylaşmıştık.

Şimdi de ismi ilk iki Hocamız kadar bilinmeyen fakat hem dönemin Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı ile başta Dünya Sağlık Örgütü olmak üzere diğer sağlık alanındaki Uluslararası Sağlık Kuruluşları tarafından da bilinen Dr. Tevfik Fikret Alan’ı tanımak, tanıtmak, ulusal ve uluslararası çalışmalarını sizlerle paylaşmak istedim.

Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığım (1990-2000 yılları arası) sırasında yaptığım araştırmalar ve Ankara Üniversitesi’nde aldığım “AB ve Uluslararası İlişkiler Eğitimi” sonrası hazırladığım “ Dünya Sağlık Örgütü, AB ve Türkiye Sağlık İlişkileri” tez konularını incelerken öğrendim Dr. Tevfik Fikret Alan’ı. Sağlık Bakanlığı’nda 1954 yılında Uluslararası İlişkiler Müdürlüğü ile göreve başlamış ve 1977 yılı sonuna kadar Dış Münasebetler Daire Başkanlığı görevinde bulunmuştu. Kısacası 24 yıla yakın ülkemizin dışarı açılan penceresi olan Dış İlişkiler Dairesinde görev yapmıştı. Ama bu konuda ne Bakanlık arşivlerinde ne de bizden önce görev yapan yöneticiler tarafından anılan büyüğümüz hakkında hiç belgeye rastlamamıştım.

Araştırmalarım sonunda yanlış hatırlamıyorsam 1992-1993 yılları arasında İzmir’de yaşayan eşine ulaştım. Kendisi Ankara’ya sırf beni ziyaret geldi. Eşini aramamdan, araştırmamdan duyduğu memnuniyeti dile getirdi. Çok fazla bir yazılı belge bulunamadı. Ancak oğlu Berlan Pars Alan’ın Dışişleri Bakanlığında Diplomat olarak çalıştığını belirterek beni oğlu ile tanıştırdı. Şifai olarak kendisinden aldığım bilgiler sonucu Dr. Tevfik Fikret Alan ve daha sonra Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı yapmış kişilere de ulaştım. 1993-1997 yılları arasında Bakanlık Dış İlişkiler Dairesinde sürdürülen “Hizmet içi Eğitimler” de eski Başkanlarımız (Yaşamını kaybedenleri rahmetle anıp tanıtımını yaptık) Dairemize davet edip bilgi, belge ve deneyimlerini paylaştık. Çok memnun oldular…

Devlet’te yönetim kademesinde çalışmış kişilerin, içinde bulundukları çalışma koşulları ve ülkenin içinde bulunduğu koşullar çerçevesinde görevlerini en iyi yapmaya çalıştıklarına inancım tamdır. Ancak tarihe ve gelecek kuşaklara not düşecek çalışmalı da olmalıdır. Örneğin çalıştıkları yerlerin tarihçesini yazmak, daha önce görev yapanları anmak, aramak, sormak, deneyimlerinden yararlanmak çok ama çok önemlidir.

Ben de 47 yıldır içerisinde bulunduğum “Sağlık Sektörün”de üzerime düşen görevlerin yanı sıra 1992 yılından beri Çalıştığım kuruluşların web sitelerini yaparak, gazete, dergi ve çeşitli yayın organlarına yazılar yazarak ayrıca, aradan bir süre geçtikten sonra Kitaplar yazarak hem mevcut yönetimle geçmiş bilgi ve birikimini paylaşmak hem de tarihe not düşmek görevi olmalıdır.

İşte böyle bir anlayışla benim memuriyet yaşamımda hiç kendisini görmediğim, tanımadığım halde örnek aldığım Dr. Tevfik Fikret Alan; 1964-1966 yılları arasında DSÖ Avrupa Bölgesini temsilen DSÖ Yönetim Kurul Üyesi ve Kurul Başkan Vekili olarak, ayrıca Ocak 1966’dan itibaren DSÖ Yönetim Kurulu Hükümet dışı Teşekküller Komite Başkanı; Türkiye’nin ev sahipliğinde, 7-11 Eylül 1965 tarihleri arasında İstanbul Büyükada’da gerçekleştirilen DSÖ 15. Avrupa Bölge Toplantısının Genel Koordinatörlüğünü yapmıştır. Ayrıca, 1952-1977 tarihleri arasında yapılan Dünya Sağlık Asamblelerine Türkiye’yi Temsilen 24 kez Delege ve 1953-1977 tarihleri arasında da DSÖ Avrupa Bölge Komitesi Toplantılarına 23 kez Delege olarak Türkiye’yi temsil etmiştir.

Burada, Dr. Tevfik Fikret Alan’ın ve annesinin bu ülkeye hayırlı bir evlat olarak yetiştirdiği, Şimdi, Dışişleri Bakanlığımızda diplomat olan ve Temmuz 2020 tarihinden beri Paris’te UNESCO Nezdinde Türkiye Daimi Temsilciliği Birinci Müsteşarı olarak görev yapan oğlu Berlan Pars Alan babasından aldığı görevi Ülkemiz adına sürdürmektedir. Ne mutlu Berlan Alan Kardeşime…

ÖZGEÇMİŞ

Dr. Tevfik Fikret Alan (8 Haziran 1920-13 Kasım 1988)

Dr. Tevfik Fikret Alan, 8.6.1920’de İzmir’de doğmuş, 1936 yılında İzmir Sen Josef Mektebini, 1939’da İzmir Atatürk Lisesini, 1946 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesini bitirmiştit. 1951-1952 yılları arasında Fransa Paris’ te Fransız Ulusal Halk Sağlığı Okulunda Halk Sağlığı konusunda eğitim almıştır.

1947 yılında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı İzmir İl Sağlık Müdürlüğüne bağlı İl Hıfzıssıhha Müdürlüğü’nde göreve başlamıştır. 1949 yılında Sağlık Bakanlığı Sağlık İşleri Genel Müdürlüğüne atanmış, 1951-1952 yılları arasında Fransa’ya Halk Sağlığı eğitimi için gitmiştir. Paris dönüşü, 1952 yılında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığında Sağlık İşleri Genel Müdürlüğüne bağlı Epidemiyoloji Şubesinde işe başlamış, 1954 yılında aynı Genel Müdürlük çatısı altında Uluslararası İlişkiler Müdürü olarak görevlendirilmiş ve bu görevi 1956 yılına kadar sürdürmüştür. 1956-1960 yılları arasında Uyuşturucu ve Uluslararası İlişkiler Müdürü, 11.8.1960-18.9.1961 tarihleri arasında Dış Münasebetler Müdürü, 1961-1962 tarihleri arasında Sağlık Propagandası ve Tıbbi İstatistik Genel Müdürü, 1962-1963 Ankara Sıtma Bölge Başkanı ve 17 Haziran 1963 tarihinde göreve başladığı Sağlık Bakanlığı Dış Münasebetler Dairesi Başkanlığını 10 Kasım 1977 tarihine kadar sürdürmüştür.

Dr. Tevfik Fikret Alan’ın, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı ilgili birimlerinde yaptığı görevler nedeniyle, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ile T. C. Sağlık Bakanlığı arasındaki ilişkilerin koordinesi kaçınılmazdı. 1954 yılından itibaren, ilk görev olarak yaptığı Uluslararası İlişkiler Müdürlüğü’nden son olarak emekli olduğu Sağlık Bakanlığı Dış Münasebetler Dairesi Başkanlığına kadar görevleri sırasında; DSÖ’nün gerçekleştirdiği sağlık alanındaki çalışmaların ve bunların Türkiye’yi ilgilendiren konularının içerisinde yer almış ve işlerin koordinesinde ülkemizi temsil etmiştir. Türkiye’de sağlık alanında 1954’lü yıllardan itibaren yürütülen sağlık reformlarına (Bakan Dr. Behçet Uz ve Müsteşar Dr. Nusret Fişek döneminde gerçekleştirilen önemli reformlar) DSÖ’nün bilgi ve deneyimlerini taşımıştır.

Dr. Tevfik Fikret Alan; 1964-1966 yılları arasında DSÖ Avrupa Bölgesini temsilen DSÖ Yönetim Kurul Üyesi ve Kurul Başkan Vekili olarak, ayrıca Ocak 1966’dan itibaren DSÖ Yönetim Kurulu Hükümet dışı Teşekküller Komite Başkanlığını; Türkiye’nin ev sahipliğinde, 7-11 Eylül 1965 tarihleri arasında İstanbul Büyükada’da gerçekleştirilen DSÖ 15. Avrupa Bölge Toplantısının Genel Koordinatörlüğünü yapmıştır.

DSÖ Avrupa Bölge Ofisinin, 9-13 Eylül 1969 tarihleri arasında gerçekleştirdiği, DSÖ 19. Avrupa Bölge Komitesinin Başkan Yardımcısı oldu. Ayrıca, 1952-1977 tarihleri arasında yapılan Dünya Sağlık Asamblelerine Türkiye’yi Temsilen 24 kez Delege ve 1953-1977 tarihleri arasında da DSÖ Avrupa Bölge Komitesi Toplantılarına 23 kez Delege olarak Türkiye’yi temsil etmiştir.

DSÖ çalışmaları dışında, Türkiye’yi temsilen; Fransa Strasburg’da Haziran 1964’te yapılan Avrupa Konseyi Sağlık Eksperleri Toplantısına; Strasburg’da, Temmuz 1968’de yapılan Avrupa Konseyi Halk Sağlığı Komitesi 4. Toplantısına; Strasburg’ da, Nisan 1970’de yapılan Avrupa Konseyi “Cenazelerin Nakline Dair Avrupa Anlaşması” Çalışma Grubu Toplantısına; Cenevre’de, 28 Eylül-2 Ekim 1970 tarihleri arasında Birleşmiş Milletler Uyuşturucu Maddeler Komisyonu II. Olağanüstü Toplantısına; Viyana’da, 11 Ocak-19 Şubat 1971 tarihleri arasında yapılan Psikotrop Maddeler Toplantısına; Strasburg’da, Haziran 1972’de yapılan Avrupa Kamu Sağlığı Komitesi 10. Toplantısına katılarak ülkemizi temsil etmiştir.

Dr. Tevfik Fikret Alan; 7 Ekim 1963 tarihinde Fransız Hükümeti tarafından Şövalye Payesi ve Fransız Halk Sağlığı Şeref Rütbesi ile Cenevre’de 3-20 Mayıs 1964 tarihleri arasında gerçekleştirilen 17 Dünya Sağlık Asamblesi sırasında, DSÖ tarafından, Türkiye’nin DSÖ İcra Komitesine üye olarak seçilmesi hususunda gösterdikleri olağanüstü başarıdan dolayı Takdirname ile ödüllendirilmiştir.

Yayına Hazırlayan Bekir Metin, Ankara, 6 Aralık 2020

Yararlanılan Kaynaklar

“Küresel Salgın Hastalıklar ve Uluslararası Sağlık Örgütlenmeleri – Dünya Sağlık Örgütü ve Türkiye İlişkileri” Kitabı, Yazarı Bekir Metin, Temmuz 2020, Sonçağ Matbaası, Ankara

Sağlık Bakanlığı ve DSÖ Web sitesi