Türk ve Dünya Sağlığına Hizmet Veren Türk Bilim İnsanları ve Yöneticileri: Prof. Dr. Zafer Öztek

Türkiye’de, Halk Sağlığı ve Sağlık Yönetimi alanında 50 yıldır hizmet veren Prof. Dr. Zafer Öztek; Türk Bilim insanları arasında ulusal ve uluslararası alanda önemli çalışmalara imza atan ve çalışmalarını halen başarıyla sürdüren bir bilim insanımızdır.

Doç. Dr. Zafer Öztek Hocamla, 1983 yılı son aylarında kendisinin Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürü (1982-1984) olduğu dönemde tanışma imkânım olmuştu. Ben de o tarihlerde Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığında çalışıyordum. Zafer Öztek Hocam, Dönemin Sağlık Bakanları Prof. Dr. Kaya Kılıçturgay (1981-1983) ve Mehmet Aydın’ın (1983-1986) görev yaptığı dönemlerde çalıştı. Dönemin Sağlık Bakanlığı Müsteşarı da Doç. Dr. Feridun  Gökırmak’ tı.

Dr. Zafer Öztek Hocamın, Sağlık Bakanlığında Genel Müdür olarak görev yaptığı üç yıla yakın çalışması sırası ve daha sonra Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Bölümüne öğretim üyesi olarak geri döndükten sonra da zaman zaman ilişkilerimiz devam etti. Çünkü Zafer Hocamın, 1982 yılından itibaren Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ile ilişkilerini hiç kesmemesi ve çok önemli proje ve programlarda hem DSÖ’nü hem de Ülkemizi temsil ederek çalışması, benim de çalıştığım Dış İlişkiler Dairesinin görev alanı içerisinde yer almaktaydı. Bu nedenle de Zafer Hocamın bilgi ve birikiminden çok şeyler öğrenme imkânım oldu. Özgeçmişinin, DSÖ ile ilgili çalışmalar bölümünde görüleceği üzere proje ve programlarda yaptığı görevlerin çoğunluğu çalıştığım işyerinin doğrudan ilgi alanı içerisinde yer almaktaydı. Aralıklarla da olsa kendisiyle görüşme ve fikir alma imkânım her zaman oldu.

Hacettepe Üniversitesi’nin özellikle DSÖ, UNICEF, UNFPA, ILO gibi uluslararası kuruluşlarla yakın işbirliği içerisinde çalışması; DSÖ Yönetim Kurulu, Çeşitli Komite ve Komisyonlarda ayrıca, DSÖ’nde doğrudan çalışma imkânı bulan çok sayıda Öğretim üyesi olmuştur. Zafer Öztek Hocam da bu alanda söz sahibi olmuş bilim insanlarımızdan biridir.

“Türk ve Dünya Sağlığına Hizmet Veren Türk Bilim İnsanları ve Yöneticileri” serisinde Prof. Dr. Zafer Öztek Hocamı şimdi tanıtmak istememin önemli bir sebebi oldu. 50 yılını halk sağlığı alanına adamış bir bilim insanı olarak, uzun süredir yazımını sürdürdüğü ve 1410 sayfa olan müthiş bir eser daha ortaya koydu. “Halk Sağlığı Kuramlar ve Uygulamalar”

Prof. Dr. Zafer Öztek, yazdığı ve yeni yayınlanan kitabının özsözünde halk sağlığını şöyle tanımlıyor; “Halk sağlığını çok renkli, zevkli, merak ve öğrenme isteği uyandıran, ilginç, haz verici bir bilim ve uygulama alanı olarak görüyorum. Halk sağlığı alanında çalışanlar, bir klinik dal uzmanının her gün aynı tipteki hastalarla ilgilenmesinin aksine iş sağlığından salgınlara, okul kantinlerinden aile planlamasına, çevre kirlenmesinden batıl inanışlara, göçer işçilerden verem savaşına, afetlerden sağlık yönetimine kadar çok değişik konularla ilgilenmek durumunda kalıyorlar; bir bina içine sıkışıp kalmıyorlar; köyde, kentte, işyerinde, evlerde, kurum içinde ve alanda çalışıyorlar; sağlık hizmetlerinin karargâhında görev almanın heyecanını yaşıyorlar.”

“Prof. Dr. Nusret Hocam “halk sağlığı uzmanı kurmay hekimdir” derdi. Aradan geçen 50 yılı aşan sürede bu tanımın ne kadar doğru ve geçerli olduğunu, halk sağlığı alanının Tıp Fakültelerinin içine sığdırılamayacak kadar ve tıp bilimine eşdeğer derecede geniş bir alanı kapladığını yaşayarak gördüm.”

“Halk sağlığında esas olan, halk sağlığının alt dallarında ve halk sağlığı ile ilişkili çok sayıdaki bilim alanında yazılmış kaynaklardan yararlanmaktır. Yani, her şeyi içeren bir halk sağlığı kitabı olamaz, bir halk sağlığı kütüphanesinden söz edilebilir. Böyle olmakla birlikte, halk sağlığı ile ilgili temel bilgileri ele alan kaynak kitaplara da ihtiyaç olduğu yadsınamaz. Bu nitelikte Türkçe ve yabancı dillerde yazılmış birçok kitap vardır. Ancak, bu kaynakların çoğunun yabancı ülkelerdeki durumları açıklayan, belirli meslek kökeninden gelen kişileri hedef alan, ders kitabı yaklaşımıyla kaleme alınmış, halk sağlığının daha çok kuramsal yönünü işleyen, uygulamalara yeterince yer vermeyen, deneyimleri aktarmayan kitaplar olduğu kanısındayım. Bu görüşten hareketle, halk sağlığını klasik yaklaşımdan farklı bir şekilde ele alan bir kitabın ülkemizde bir boşluğu dolduracağı ve yararlı olacağı kanısına vardım. Elinizdeki kitap bu anlayışın bir ürünüdür” demektedir.

“Halk Sağlığı Kuramlar ve Uygulamalar” kitabı Sağlık ve Sosyal Yardım Vakfı tarafından Aralık 2020 tarihinde basılmış ve  Vakfın web sitesinde (www.ssyv.org.tr) yayınlanmıştır.

Prof. Dr. Zafer Öztek Hocam ile yaptığımız görüşme sonucu; “Dünya Sağlık Haberleri” web sitesinde (www.healthworldnews.net) Köşe yazarı olarak yer alacaktır. Kitaptaki konuların kamuoyunun ilgisi ve günümüz koşulları içerisinde yer alması uygun görülen yazılar kamuoyu ile paylaşılacaktır. 

Prof. Dr. Zafer Öztek Özgeçmişi  

Dr. Zafer Öztek, Amasya’da 30.08.1945 tarihinde doğdu. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden 1969 yılında mezun oldu. 1973’te Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanlığını, 1975 yılında Halk Sağlığı Uzmanlığını aldı. 1978 yılında Halk Sağlığı Doçenti, 1988’de Halk Sağlığı Profesörü oldu. İngiltere Sussex Üniversitesi’nde sağlık planlaması eğitimi aldı.

Dr. Zafer Öztek, 1980-1981 yılları arasında Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün Cenevre’ deki Genel Merkezinde aile planlaması biriminde çalıştı; 1982-1984 yılları arasında Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürü ve Yüksek Sağlık Şurası üyesi olarak görev yaptı. Sosyalleştirilmiş sağlık hizmetlerinin bütün ülkeye yayılmasına ve Hükümet Tabipliği sisteminin sona ermesine öncülük etti.

1996-1999 yılları arasında H.Ü. Tıp Fakültesi Dekan Yardımcılığı ve bir süre Dekan Vekilliği, 2006-2012 yılları arasında H.Ü Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Başkanlığı ve Halk Sağlığı Enstitüsü Müdürlüğü görevlerinde bulundu. Başta Orta Asya ve Orta Doğu ülkeleri olmak üzere bazı ülkelerde Dünya Sağlık Örgütü, UNICEF, Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşların projelerinde danışman, eğitici ve yürütücü olarak görev yaptı. Ulusal ve uluslararası kongrelerin düzenlenmesinde rol aldı. Sivil toplum kuruluşlarında çeşitli görevlerde bulundu.

1988-1990 yılları arasında Türk Tabipleri Birliği (TTB) Yüksek Onur Kurulu üyeliği, 1988-1992 yılları arasında TTB Halk Sağlığı Kolu Kurucu Başkanlığı; Halk Sağlığı Uzmanları Derneği (HASUDER) Başkanlığı, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Derneği Başkanlığı görevlerinde bulundu. 1983 yılından buyana Sağlık ve Sosyal Yardım Vakfı (SSYV) Yönetim Kurulu üyesi ve halen Yönetim Kurulu Başkanıdır.

Halk sağlığı, temel sağlık hizmetleri, etik, tıp tarihi,  çocuk sağlığı ve sağlık yönetimine ilişkin 200 dolayında makalesi ve 30’dan fazla kitabı, ı, 40 dolayında kitapta bölüm yazarlığı, Tuzda Balık adlı bir öykü kitabı, “Mevtane” adlı sahne oyunu, çocuklar için sağlık içerikli öykü, gülmece ve şiir kitapları vardır. 2004-2005 yılları arasında Gazeteciler Cemiyeti yayın organı “Bizim Gazete” de köşe yazarlığı yapmıştır. 2012 yılında emekli olduktan sonra İstanbul Maltepe Üniversitesi Tıp Fakültesinde çalışmaya başladı. Bu Üniversitede, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Müdürü, Hemşirelik Yüksekokulu Müdürü ve Tıp Fakültesi Dekan Vekili olarak görev yaptı.  Halen Maltepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Başkanıdır.

Dünya Sağlık Örgütü ile bağlantılı çalışmaları:

Prof. Dr. Zafer Öztek; 1980-1981 DSÖ Cenevre Merkezinde Üreme Sağlığı Programı Araştırmalar (Epidemiyoloji) Bölümü Danışmanı, Yürütme Kurlu Sekreteri ve Aile Planlaması Bilimsel Araştırmacılar Grubu Üyesi olarak çalıştı. O yıllarda Sudan, Mısır ve Ürdün’de yürütülen projelerin denetimleri görevini yaptı.

1982 DSÖ-DANIDA (Danimarka Kalkınma Ajansı destekli Proje: Sağlık Bakanlıklarının yeniden örgütlenmesinde DSÖ Danışmanı;

1982-1983 DSÖ Avrupa Bölgesi Sağlık Sistemleri Geliştirme Danışma Grubunda danışman;

1992 Kazakistan Alma-Ata, Sağlık Gereksinmelerinin Önceliklendirilmesi Projesinde DSÖ Danışmanı;

1997 Türkmenistan Lukman Sağlık Programı çalışmalarında DSÖ Danışmanı;

1997-1999 Türkmenistan Temel Sağlık Hizmetlerini Geliştirme Projesinde DSÖ Danışmanı;

2000-2001 Kırgızistan Tıp Eğitimi Reformu Projesinde DSÖ Danışmanı;

2001 Tacikistan Tıp Eğitimi Reformu Projesinde DSÖ Danışmanı;

1999-2004 DSÖ destekli Ankara ve Samsun’da yürütülen “Erkeklerin Aile Planlaması Hakkındaki Görüş ve Davranışları” Araştırma Projesi Danışmanı;

2009-2012 DSÖ “Aile Planlamasında Hizmet Araştırmaları İşbirliği Merkezi” ve “Sağlık İşgücü Geliştirme İşbirliği Merkezi” Başkanı;

2012 Sağlık çalışanlarının bağışıklama hizmetleri için nasıl eğitilmeleri gerektiği konusunda uzmanlar toplantısında DSÖ-ICC Danışmanı ve

2013 Bağışıklama hizmetlerinde çalışan sağlık görevlilerinin “cascade plus” yöntemi ile eğitilmeleri hakkında rehber hazırlanmasında DSÖ-ICC Danışmanı olarak görev yapmıştır.

Yayına Hazırlayan: Bekir Metin, Ankara, 07 Şubat 2021 

Yararlanılan Kaynaklar:

“Küresel Salgın Hastalıklar ve Uluslararası Sağlık Örgütlenmeleri – Dünya Sağlık Örgütü ve Türkiye İlişkileri” Kitabı, Yazarı Bekir Metin, Temmuz 2020, Sonçag Matbaası, Ankara