UNFPA – Türkiye ile İlişkileri ve Yürütülen Projeler

Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu, kadınların ve gençlerin sağlıklı ve verimli yaşamlar sürdüre-bilmeleri için imkânları artırmak konusunda çalışmaktadır. Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu çalışmalarına 1969 yılında başlamış ve 1971 yılından beri de Türk Hükümetiyle birlikte çalışmalarını sürdürmektedir. Çalışmalarına proje bazlı olarak başlayan Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu, ilk çok yıllık Ülke Programını, 1988-1992 yılları arasında gerçekleştirmiştir. Şu anda ise, Altıncı Ülke Programı (2016-2020)  yürütülmektedir.

Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu Türkiye Temsilciliği 40 yıldan uzun bir süredir, aşağıdaki konuları desteklemektedir:

  • Anne ve çocuk sağlığını teşvik etme,
  • Üreme sağlığı ve haklarını iyileştirme,
  • Gençlerin potansiyellerinin tamamını kullanabilecek şekilde güçlendirilmeleri,
  • Cinsiyet eşitliği sağlama,
  • Kadınlara yönelik şiddetle mücadele.

Devlet kurumları, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve üniversitelerle işbirliği ile 2011’den beri, Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu, Türkiye’de üreme sağlığının teşviki ve toplumsal cinsiyet eşitsizliğine karşı insani yardım çalışmalarına destek vermektedir.

Türkiye’ye UNFPA yardımının İlk Ülke Programı (1988-1992) 5 milyon dolardı. Önerilen 2. Programın UNDP program süreciyle uyumlu olması için bu program 1994’e kadar uzatıldı.  2. Ülke Programı (1995-1999) 7 milyon dolarlık bir miktardı.

Sağlık Bakanlığı,  BM Nüfus Fonu ile işbirliği halinde kalkınmada birinci derecede öncelikli 23 İl’de ve ikinci derecede öncelikli illerin ağırlığını oluşturduğu 11 ilde “Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Hizmetlerinin Geliştirilmesi Projesi” ile ülkemizde yapılmakta olan ana çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetlerini desteklemek üzere “Bilgi-Eğitim-İletişim” Projeleri yürütüldü.

1.Ülke Programı (1988-1992);

Hükümetin nüfus artış hızıyla ekonomik ve sosyal kalkınma hızını dengeleme hedefine katkıda bulundu. Odak noktası ise Sağlık Bakanlığı Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü (AÇSAP) ile buna ilişkin Bilgi Eğitim ve İletişim (BEI) aktiviteleriydi.

UNFPA’ in bu projelere katkısının büyük bir kısmı eğitim programları, workshoplar, Vali ve Kaymakamlar için bilinçlendirme toplantıları ve araştırma gezilerine ayrıldı. Bu yaklaşımın gerisindeki strateji hizmet vericilerin kalitesini yükselterek AÇS hizmet teminini iyileştirmekti.

2.Ülke Programı (1995-1999)

Desteğini esas olarak üreme sağlığı ve aile planlaması programları yoğunlaştırıldı. “Bilgi-Eğitim-İletişim” (BEI), Cinsler arası Farklılıklar, Nüfus ve Kalkınma, Veri Toplama, Nüfus Politikası Programları da desteklendi.

1994 yılında UNFPA ve T. C. Hükümeti arasında “Dört İlde Güvenli Annelik Hizmetlerinin Güçlendirilmesi” konulu bir proje uygulandı.1996 yılında bu projenin yaygınlaştırılması, Bilgi-Eğitim-İletişim Projesi’nin yaygınlaştırılması ve Adölesan grubun bilgilendirilmesi ile Uluslararası Eğitim Merkezi kurulması konularında da planlanan çalışmalar gerçekleştirildi.

3.Ülke Programı (2000-2005);

Temel olarak ülke programının amacı; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetinin dengeli ve sürdürülebilir kalkınma ile uyumlu bir nüfus yapısı ve farklılıkların azaltılması hedefine ulaşma yolundaki çalışmalarına katkıda bulunmaktır.

Ülke Programının üç alt programı vardır

  • Üreme Sağlığı Alt Programı
  • Savunuculuk Alt Programı
  • Nüfus ve Kalkınma Stratejileri Alt Programı

Üreme Sağlığı Alt Programı bu üçü arasında en kapsamlı olan  programdı. Savunuculuk Alt Programı ise daha az bütçeye sahipti. Nüfus Kalkınma Stratejileri Alt Programı ise daha çok TÜBAY ile çalışıyor. Yarışma konusu ise savunuculuk alt programının kapsamında yer alıyor. Yarışmayla amaçlanan kadın ve erkek eşitliği, toplumsal cinsiyet eşitliği bakış açısının yerleştirilmesiydi.

4.Ülke Programı (2006-2010)

 UNFPA 2006-2010 Toplumsal Cinsiyet Programı Dönemi süresince çok önemli çalışmalar yapıldı. Toplumsal cinsiyete duyarlı veri çalışması gerçekleştirildi. Bunun amacı; cinsiyete duyarlı veri üstüne düşünmek, toplumsal gelişme ve sosyal kalkınma politikaları için önemini değerlendirmek, Türkiye’de cinsiyete duyarlı veri derleme konusundaki engel ve zorlukları tartışmak ve bu yolla kadın erkek eşitliğini sağlama sürecine katkıda bulunmaktı.

 1- “Birleşmiş Milletler Kadınların ve Kız Çocuklarının İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi Ortak Programı (BMOP)”  Projesi; UNCT adına, UNFPA tarafından; T.C Hükümeti adına İçişleri Bakanlığı, Sivil Toplum Kuruluşu KADER projenin başlangıç safhalarındaki uygulama ortaklarından biri olan bir kadın STK’sı ve özel sektörü temsilen Sabancı Vakfı ile ortaklaşa koordine edilmekte ve yönetilmektedir. Türkiye’de faaliyet gösteren diğer Birleşmiş Milletler Kuruluşları ve Donör Hükümetler de projeye katkıda bulundular. Projenin başlangıç noktasını Türkiye’de kadın haklarının uygulanmasındaki sorunlar ve engellerle; toplumsal cinsiyet eşitliği alanında artık gelişmiş olan mevzuat altyapısının varlığına rağmen; mücadele oluşturmaktı.

 2- “Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Geliştirilmesi Projesi” Türkiye’de kadınların toplumsal fırsatlardan erkeklerle eşit biçimde yararlanmalarının sağlanması ve kadının insan haklarının korunmasına yönelik olarak “Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Geliştirilmesi Projesi” yapıldı ve Projenin bileşenlerinden biri olan “Kurumsal Kapasitenin Güçlendirilmesi Eşleştirme Projesi” Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü ile Hollanda İstihdam ve Sosyal İşler Bakanlığı Dış İlişkiler Direktörlüğünce ortaklaşa yürütüldü. Söz konusu eşleştirme projesi kapsamında proje çıktılarından biri de Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Ulusal Eylem Planıydı (2008-2013).

5.Ülke Programı (2011-2015)

UNFPA’in 2011-2015 dönemi için Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile imzaladığı Beşinci Ülke Programı’nda toplam 4,5 milyon ABD doları bütçeye sahip olan ülke programı üç bileşenden oluştu.

(a) Üreme Sağlığı ve Hakları (bütçeden 2.0 milyon dolar ayrıldı);

(b) Nüfus ve Kalkınma (bütçeden 0,4 milyon dolar ayrıldı); ve

(c) Toplumsal Cinsiyet Eşitliği (1,6 milyon dolar ayrıldı).

Program koordinasyonu ve desteği için 0,5 milyon dolar ayrıldı. Ek olarak UNFPA, program faaliyetlerini desteklemek için diğer kaynaklardan 2,6 milyon dolar seferber etme taahhüdünde bulundu.

Kalkınma yardım programına ek olarak, UNFPA Türkiye Ülke Ofisi Nisan 2011’den bu yana ülkelerindeki iç savaştan kaçan Suriyeli sığınmacıların ihtiyaçlarına yanıt vermek amacıyla bir insani yardım programı uyguladı.

Bu dönemin değerlendirilmesi sonucu;

UNFPA’in Türkiye 5. Ülke Programı’nın üreme sağlığı, toplumsal cinsiyet eşitliği ve nüfus ve kalkınma açısından ulusal ihtiyaçlara çok iyi uyarlandığı tespit edildi.

Nüfus ve kalkınma alanında gerçekleştirilen UNFPA destekli çalışmalar, hem merkezi hem de yerel düzeyde nüfus dinamiklerine ilişkin bilgi ve verilerin daha fazla analiz edilmesine etkin bir şekilde katkı sağladı.

UNFPA, toplumsal cinsiyete dayalı şiddet ve kadınlar için elverişli bir ortamın oluşturulmasına katkıda bulunan diğer alanlarda hatırı sayılır bir uzmanlık birikimine sahiptir ve bu diğer BM Ülke Ekibi (UNCT) üyeleri arasında ön plana çıkmıştır.

UNFPA, “Kadın Dostu Kentler” girişimi yoluyla toplumsal cinsiyetin yerel yönetim politikalarında ana akımlaştırılmasını sağlama yönünde Türkiye Cumhuriyeti Hükümetiyle ortaklık içinde etkin bir şekilde çalıştı.

UNFPA, gençlerin gelişimine yatırım yapılmasını ve gençlerin hakları ile ihtiyaçlarının ulusal politika ve programlara dâhil edilmesi yönündeki ihtiyacı savunmaya devam etmelidir.

UNFPA kadınlar için elverişli bir ortam oluşturulması ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddetle mücadele yönünde çalışmaya devam etmelidir.

UNFPA, toplumsal cinsiyetin stratejik planlarda ve yerel yönetimlerin faaliyetlerinde ana akımlaştırılması için politika düzeyinde bir müdahale için baskı uygulamalıdır.

Dördüncü ve Beşinci (2011-2015) Ülke Programlarının Önemli Noktaları Güçlendirme

  • Akran eğitimiyle gençlerin cinsel sağlık ve üreme sağlığı konusunda güçlendirilmeleri (USAEP, Dance4Life, Peer Theater Project, It’s My World),
  • Genç kadınların güçlendirilmesi (Pomegranate Arils),
  • Seks işçilerinin sağlık konusunda bilgiye erişimini sağlama,
  • Göçmen kadınların ve kız çocuklarının güçlendirilmesi,
  • Türk Silahlı Kuvvetleri’ndeki genç erkeklerin güçlendirilmesi.

Farkındalık Yaratma

  • Mevsimlik Göçebe Tarım İşçilerinin durumlarının iyileştirilmesi konusunda sağlık çalışanlarına, Valilere, Dini Liderlere yönelik farkındalık artırma çalışmaları,
  • Gençlere uygun sağlık hizmetleri için farkındalık artırma çalışmaları,
  • Üreme sağlığı konusunda Sağlık Bakanlığı için hazırlanan eğitim yönergelerinin geliştirilmesi,
  • Ulusal aile planlama yöntemlerini uluslararası standartlara uyarlamak,
  • Polis, Sağlık Personeli, Dini Liderler, Türk Silahlı Kuvvetleri, Yargıçlar ve Sosyal Hizmet Görevlileri için toplumsal cinsiyet eşitliği ve cinsiyete dayalı şiddete karşı farkındalık artırmaya yönelik çalışmalar,
  • Yerel yönetimler için toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik farkındalık artırma etkinlikleri. (Women Friendly Cities),
  • Aile içi şiddetle mücadele konusunda özel şirketlere yönelik farkındalık yaratma etkinlikleri,
  • Göçmen Kadınlar ve Kız Çocukları İçin Güvenli Alanlar yaratmak.

Araştırma

  • Gençlere yönelik cinsel sağlık ve üreme sağlığı anketi,
  • Türkiye’de Ensest problemini anlamak,
  • Türkiye’de Töre suçlarının dinamikleri,
  • Türkiye’de Beyaz yakalı kadınlara yönelik aile içi şiddet,
  • Ortaokul ve lise öğrencilerinin kadına karşı aile içi şiddete yaklaşımları,
  • Türkiye’deki mevsimlik göçmen tarım işçilerinin durumları,
  • 2050’ye doğru nüfus bilimi ve yönetimi,
  • Türkiye’deki gençliğe genel bir bakış,
  • Türkiye’nin şu anki nüfusuna genel bir bakış,
  • Türkiye’deki seks işçilerinin cinsel sağlıkları ve üreme sağlıkları konusundaki ihtiyaçlarının değerlendirilmesi,
  • Türkiye’deki rehber öğretmenlerin cinsel sağlık ve üreme sağlığı konusunda ihtiyaçlarının değerlendirilmesi.

Savunma

  • ICPD+20 Grup,
  • Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi,
  • İstanbul Sözleşmesi,
  • Ulusal Eylem Planı / Toplumsal Cinsiyet Eşitliği,
  • Mevsimlik Göçmen Tarım İşçileriyle İlgili Meclis Kararı,
  • Ulusal AIDS Komisyonu,
  • Kapsamlı Cinsel Eğitim Kampanyası,
  • Yeni Aile Hekimliği Sistemi İçinde Üreme Sağlığı.

6. Ülke Programı (2016-2020)

  • Kırılgan nüfus gruplarına genç dostu üreme sağlığı hizmetlerinin sağlanması
  • Mültecilere üreme sağlığı ve kadına yönelik şiddet konularında insani yardım sağlanması
  • Toplumsal cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi ve kadına yönelik şiddetin önlenmesi
  • İstatistiki ve sınıflandırılmış demografik veri/bilgilerin sağlanması, sosyal/ekonomik politikaların oluşturulması ve uygulamasında bu veri/bilgilerin kullanılması

başta olmak üzere, ICPD Eylem Programı ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine ulaşılmasında Türkiye Cumhuriyeti ve tüm ilgili kuruluşlara teknik katkı ve destek vermeyi amaçlamaktadır. Türkiye Cumhuriyeti, yoksulluk ve bölgesel farklılıklar da dâhil olmak üzere başlıca kalkınma sorunları, bunların nedenleri ve çözümlemelerine yönelik stratejileri tanımlamak suretiyle program geliştirme sürecinde yer almıştır.

6.Ülke Programının Öncelikleri

  • Üreme Sağlığı ve Cinsiyete Dayalı Şiddete Karşı İnsani Yardım, Kadınlar İçin Güvenli Alanlar,
  • Gençlerin Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığıyla İlgili Güçlendirilmesi,
  • Devlet Kurumlarında ve Özel Sektörde Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Yönelik Farkındalık Artırılması,
  • Türkiye’deki En Savunmasız İnsan Gruplarının Güçlendirilmesi (Mülteciler, SMAW, Seks İşçileri).

7. Ülke Programı (2021-2025)  

UNFPA Türkiye şu anda 7. Ülke Programını (2021-2025) uygulamaktadır. UNFPA’in genel amaçları doğrultusunda 7. Ülke Programı (2021-2025), özellikle cinsel sağlık ve üreme sağlığı, toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesi ile nüfus dinamikleri alanlarına odaklanmaktadır. 7. Ülke Programı ayrıca anne sağlığı risklerinin, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (CYBE’ler) ile planlanmayan gebeliklerin ve en savunmasız grupların karşılaştığı eşitsizliklerin ve şiddetin azaltılmasını destekleyerek UNFPA küresel stratejik planının dönüştürücü sonuçlarına destek olur ve bu yolla da Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA’lar) 3 (sağlık), 4 (eğitim), 5 (toplumsal cinsiyet), 10 (eşitsizlikler) ve 17’nin (ortaklıklar ve veriler) gerçekleştirilmesine de katkı sağlar.

Karşılanmamış aile planlaması ihtiyacı

Modern gebelik önleyici yöntem kullanımı

Anne ölümleri

– Toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesi

Kadınlara ve kız çocuklarına yönelik toplum cinsiyete dayalı şiddet

Çocuk yaşta, erken ve zorla evlililker

– Nüfus dinamikleri

7. Ülke Programı, UNFPA küresel stratejik planının dönüştürücü sonuçlarına aşağıdakilerin azaltılmasını destekleyerek katkıda bulunur:

(a) Anne sağlığı riskleri

(b) Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar (CYBE’ler) ve planlanmayan gebelikler

(c) En kırılgan grupların karşılaştığı eşitsizlikler ve şiddet ki bu yolla Sürdürülebilir Kalkınma Amacı (SKA) 3 (sağlık), 4 eğitim, 5 (cinsiyet), 10 (eşitsizlikler) ve 17’nin (ortaklıklar ve veriler) gerçekleştirilmesini de destekler

7. Ülke Programı, Eylem On Yılı’na uygun olarak, gençlik, sivil toplum, medya, özel sektör, akademi ve diğer paydaşlar dahil olmak üzere politikalara, bütçelere, kurumlara ve düzenleyici çerçevelere gerekli geçişlerin yapılmasını da içerir.

Kaynakça:

Sağlık Alanında Dış İlişkiler Kitabı (Yazanlar: Bekir METİN, Sevim AYDIN, Ankara, 1997 Baskı, Matbaa: Aydoğdu Ofset)

UNFPA Değerlendirme Ofisi 5. Ülke Programı Değerlendirme Raporu (2011-2015) Yönetici Özeti (Muhtemel Tarih: Haz. 2016)

Sağlık Alanında Dış İlişkiler Kitabı (Yazanlar: Bekir METİN, Sevim AYDIN, Ankara, 1997 Baskı, Matbaa: Aydoğdu Ofset)

UNFPA Türkiye Web Sitesi (24.08.2024)

Güncelleme: 24 Ağustos 2024