UNICEF’in Türkiye ile İlişkileri ve Yürüttüğü Projeler

Türkiye, Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu, çocuk haklarını desteklemek ve bireylerden ve özel sektörden fon toplamak için bir UNICEF Milli Komitesi’nin yanında bir de çocuk refahıyla ilgili kilit alanlarda işbirliği program uygulayan bir Ülke Ofisi’nin bir arada bulunduğu tek ülkedir. Diğer ülkelerde olduğu gibi, Ülke Ofisi Hükümetle görüşülen, üzerinde anlaşılan ve imzalanan bir Ülke Programı temelinde faaliyet göstermektedir. Ülke programı 2011-2015 dönemini kapsamaktadır.

Ülke programı altında, UNICEF Türkiye çok sayıda bakanlık ve devlet kurumu ile birlikte çalışmaktadır; bunlar arasında Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü (SHÇEK) yer almıştır. UNICEF aynı zamanda Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) ve yerel yönetimlerle de ortak çalışmaktadır. Uygun yerlerde, Avrupa Birliği ve Dünya Bankası gibi diğer uluslararası kuruluşlarla bağlantı içinde çalışmalar yürütülmektedir. Üniversiteler ve araştırma kurumları, sivil toplum kuruluşları, medya ve bizzat çocuklar, Ülke programının uygulanmasında yer almaktadır.

Türkiye gibi büyük bir ekonomiye ve güçlü kurumlara sahip olan ülkelerde UNICEF; Çocuk ve ergenlere doğrudan hizmet vermemekte, bunun yerine çocuklarla ilgili politikaların oluşturulmasına ve bu politikaların uygulamaya konmasına yönelik mekanizmaların tasarlanmasına ve hayata geçirilmesine yoğunlaşmaktadır. Bu amaç çerçevesinde, UNICEF uluslararası deneyimlerini paylaşmakta, mevzuat ve sistem değişiklikleri için savunu çalışmaları yapmakta, koordinasyon ve işbirliğini kolaylaştırmakta ve kaydedilen ilerlemenin izlenmesine ve çocuklara yönelik hizmetlerin sunumuna ilişkin tekrarlanabilir ve çocuk dostu modeller geliştirilmesinde ortaklarına teknik yardım sunmaktadır.

Genç, çocuk ve kadın haklarının hayata geçirilmesi için bilgi oluşturma ve yayma, kamu farkındalığını arttırma, politika tartışmalarını destekleme ve kaynak yaratma, Ülke Programı’nın ayrılmaz parçalarıdır. UNICEF ve ortakları, çocuk haklarını hayata geçirmek ve korumak için destek toplamayı, tamamlayıcı çabaları teşvik etmeyi ve hak sahiplerinin ve görev sahiplerinin becerilerini arttırmayı amaçlamaktadır. Ülke Programı sosyal içerme, insan haklarına saygı, toplumsal cinsiyet eşitliği, iklim değişikliği hakkında farkındalık, acil durumlara karşı hazırlıklılık ve çocuk ve gençlerin aktif katılımı göz önüne alınarak gerçekleştirilmektedir. Kazanılan deneyimler belgelenerek diğer ülkelerle paylaşılmaktadır.

UNICEF ile Sağlık Alanında İlişkiler

UNICEF Türkiye’deki çalışmalarına ilk kez 1951 yılında başlamıştır. O günlerden bu yana UNICEF milyonlarca çocuğun yaşamında iyileşme sağlamak için hükümetle ve sivil toplumla yakın ortaklıklar oluşturdu. Bu çalışmalara yol gösteren, BM Çocuk Hakları Sözleşmesidir. Ortaklarımızla birlikte en güç durumdaki çocuklara eğitim, çocuk koruma, sosyal koruma ve çocukların sağlıklı bir şekilde yaşamlarını sürdürmeleri amaçlarıyla temel müdahalelerle başarılar sağlandı.

UNICEF teknik bir organ olmadığından, Birleşmiş Milletlerin uzmanlık kuruluşlarının teknik onayından geçen programlara araç ve gereç yardımı yapan bir kuruluş olarak 75 yıldır desteklerini sürdürmektedir.

UNICEF ile Türk Hükümeti arasında ilk kez 5 Eylül 1951 tarihinde imzalanan Teknik Yardım Anlaşması 6367 sayılı kanunla onaylanmış ve ülkemiz 1960 yılında UNICEF Yönetim Kurulu ve Program Komitesi Üyeliğine seçilmiştir.

1985 Hükümetimiz ile UNICEF ve DSÖ arasındaki Temel Sağlık Hizmetleri Projesi çerçevesinde “Çocukları Yaşatma ve Geliştirme İşbirliği Anlaşması” imzalanmıştır. Kamuoyunda kısaca “Aşı Kampanyası” diye bilinen bu anlaşma üzerine, UNICEF tarafından dayanıklı malzeme alımları, aşı ve ilaç yardımları desteği sağlanmıştır.

1988-1992 Dönemini kapsayan işbirliği programı 21 Temmuz 1989 tarihinde imzalanarak 22.10.1989 tarih ve 20320 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır. Bu çerçevede; Genişletilmiş Bağışıklama Programı (EPI), Solunum Yolu Enfeksiyonlarının Kontrolü (ARI), İshalli Hastalıkların Kontrolü (CDD), Kalkınmada Öncelikli İllerde Çocukları Yaşatma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Entegrasyonu, Çocukları Yaşatma ve Geliştirmeye Yönelik Toplumsal Seferberlik konularını kapsamaktaydı.

1991-1995 Dönemi “T.C. Hükümeti ile UNICEF Sağlık Alanında İşbirliği Programı” çerçevesinde; Sağlık Bakanlığı ile yapılan işbirliği programı Ekim 1991’de imzalanmış ve 22 Kasım 1991’de Resmi Gazete’ de yayınlanmış ve daha sonra 1997 yılına kadar uzatılmıştır. 1997-2000 yılları kapsamındaki Sağlık Alanında İşbirliği Programı önceki programın sona ermesiyle yürürlüğe girdi.

1991-1996 dönemi Ana Uygulama Planında 6 program ve 25 proje yer almaktaydı. Ana Uygulama Planı çerçevesindeki proje uygulamaları Bakanlığımız Müsteşarı’nın başkanlık ettiği Sektörlerarası Çocuk Kurulu (ŞÇK) ile Program Komiteleri tarafından denetlendi.

UNICEF’in çabaları sonucu, BM Merkezinde 1990 yılında, 71 Devlet veya Hükümet Başkanı ile 150’den fazla ülke temsilcisinin katıldığı Dünya Çocuk Zirvesi gerçekleştirilmiştir. Bu zirve sonunda, önceliğin, çocukların yaşamlarının güvence altına alınması ve sağlıklı büyümelerine olanak sağlanmasına verilmesi kararlaştırılmıştır.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 20 Kasım 1989 tarihinde benimsenen Çocuk Hakları Sözleşmesi 2 Eylül 1990 tarihinde de yürürlüğe girmiştir. Türkiye de dâhil olmak üzere 197 ülkenin taraf olduğu sözleşme en fazla ülkenin onayladığı insan hakları belgesidir. Türkiye, Çocuk Hakları Sözleşmesi’ni 2 Ekim 1995’te uygulamaya başlamıştır.

1997-2000 dönemi T. C. Hükümeti ile UNICEF İşbirliği Programı kapsamında; Anne ve çocuk sağlığına yönelik oluşturulan 4 program kapsamında sektörler arası işbirliği ile planlama ve politika geliştirme, bölgelerarası ve kent içi farklılıkların azaltılmasına destek, toplum ve gönüllü kuruluşların katılımının desteklenmesi ve sosyal araştırma ve izlemeye yönelik pilot çalışmalar uygulandı.

2001-2005 dönemi UNICEF ile T. C. Hükümeti  (Sağlık Bakanlığı) arasında imzalanan ve 26.10.2001 tarihinde yürürlüğe gren “UNICEF Ülke Programı Ana Uygulama Planı” da; Sağlık Bakanlığı ve diğer sektörlerin sorumluluğunda yürütülecek, Türkiye’de çocukların gelişimine yönelik politika ve stratejilerin geliştirilmesi ve hizmetlerin kurumsallaştırılmasına yönelik projeler yer aldı. Bu çerçevesinde; Çocuk sağlığı hizmetlerinin iyileştirilmesine yönelik yürütülen program ve projelerde UNICEF ile işbirliği yapıldı.

2006–2010 döneminde UNICEF ile T. C.  Hükümeti Ülke Programı Eylem Planı, Ağustos 2006 tarihinde imzalandı. Planın hedefi, 2010 yılına kadar Türkiye’de yoksulluk ve eşitsizliğin azaltılması için sosyal ve ekonomik politikaların etkili bir şekilde uygulanmasını sağlamaktı ve bu ana hedef doğrultusunda çalışmalar yapıldı.

Strateji olarak ta; Kadın ve çocukların durumunun izlenmesini kolaylaştıran; Hak temelli, doğru, ayrıştırılmış veri izleme sistemi ile hem farklılıklar azaltılarak toplumun bu geniş kesminin refahı sağlanacak hem de Türkiye’nin uzun vadeli kalkınma hedeflerine ulaşmasına katkıda bulunulacaktı.

Bu Programın Ortakları olarak; UNICEF’in Sağlık Bakanlığı (SB), Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK), Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) ile uzun soluklu ortaklığı, çocuk korunması, etkili ana babalık ve çocuk haklarının izlenmesi konusundaki işbirliğinin derinleşmesi için sağlam bir platform haline geldi. Diğer ortakları da; Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı (TKB), Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), UNICEF Türkiye Milli Komitesi, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Dünya Bankası, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), milletvekilleri, ulusal ve yerel medya ve özel sektör yer aldı.

UNICEF’ in, 2011-2015 Dönemini Ülke Programı çerçevesinde çok sayıda Bakanlık ve Devlet Kurumu ile Avrupa Birliği ve Dünya Bankası gibi diğer Uluslararası Kuruluşlarla bağlantı içinde çalışmalar yürütüldü. Üniversiteler ve Araştırma Kurumları, Sivil Toplum Kuruluşları, Medya ve bizzat çocuklar birlikte çalışıldı.    

2016-2020 UNICEF Türkiye Ülke Programı mevcut ulusal sistemlerin güçlendirilmesi ve yaygınlaştırılması alanında sürmekte olan çabaları temel almaktadır. Özellikle eğitim, çocuk koruma ve sosyal koruma alanlarındaki bu çabaların amacı en güç durumdakilere odaklanmak suretiyle Türkiye’deki çocuklar ve ergenlerin ihtiyaçlarının karşılanmasıdır.

Hükümet ve sivil toplumla oluşturulan ortaklıklar aracılığıyla, Suriyeli ve diğer mülteci çocukları desteklemeye yönelik çabalarda ölçek büyütülmüş, bu arada ev sahibi topluluklarda dayanıklılığı artırmak için çalışmalar yürütülmektedir. Türkiye’de çocuk hakları alanında gelecekteki programlara bilgi girdisi sağlama, tanıtım-savunuculuk çalışmalarını güçlendirme açısından kaliteli veri ve bilgi toplama ve analiz çalışmaları da sürmektedir.

2021-2025 için yeni Ülke Programı, Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinin gerçekleştirilmesini desteklemek ve hiçbir çocuğun geride kalmamasını sağlamak amacıyla UNICEF ve Türkiye arasındaki güçlü ortaklığı sürdürüyor. Odak noktası ise bütüncül erken çocukluk gelişiminin (EÇG) desteklenmesi, ergen kız ve erkek çocuklarının karşılaştığı zorlukların ele alınması, sosyal koruma ve çocuk koruma hizmetlerinin kalite ve kapsamının güçlendirilmesi ve çocuk haklarına yönelik ulusal yatırımların ve izleme mekanizmalarının desteklenmesidir.

Bileşen 1: Küçük Çocuklar

UNICEF bütüncül Erken Çocukluk Gelişimi çalışmaları ile daha fazla çocuğun evde ve bulundukları topluluklarda öğrenme, şefkatli bakım ve gelişim fırsatlarından faydalanacağını öngörmektedir. Bu, erken çocukluk gelişimine ilişkin entegre bir ulusal stratejinin geliştirilmesini ve uygulanmasını; tüm çocukların kaliteli, kapsayıcı öğretim ve öğrenime erişimini sağlamak üzere bir dizi eğitim girişiminin gerçekleştirilmesini; ebeveynler ve bakım veren diğer kişiler tarafından şefkatli bakım verilmesinin desteklenmesini ve en zor durumdaki bölgeler ve gruplar için sağlık hizmetlerinin temin edilmesini ifade eder.

Bileşen 2: Ergenler ve Gençler

UNICEF Türkiye, ergen erkek ve kız çocuklarının, özellikle en zor durumdaki ve risk altındaki ergen ve gençlerin karşılaştıkları temel zorlukları; onların güvenli ve kapsayıcı bir ortamda öğrenmelerini, gerekli becerileri edinmelerini ve anlamlı bir katılım göstermelerini sağlamak suretiyle ele almaktadır. Bu çalışmalara, okul dışında kalmış tüm ergenler için öğrenmeye erişim sağlayacak politika ve programlara destek verilmesi; hem örgün okul ortamında, hem de bunun ötesinde kaliteli öğrenmeye ve önemli 21. yüzyıl becerilerinin edinilmesine destek verilmesi; ergen ve gençlerin anlamlı katılım ve etkileşimini artıracak mekanizmalara destek verilmesi ve ergenleri etkileyen çocuk işçiliği, çocuk yaşta evlilik, ve çocuklara yönelik şiddetin diğer biçimleri gibi sakıncalı uygulamaları sürdüren olumsuz toplumsal cinsiyet normlarının ve sosyal normların değiştirilmeye çalışılması da dahildir.

Bileşen 3: Dezavantajlı Gruplar için Koruyucu ve Dayanıklı Programlar

UNICEF Türkiye ortaklarıyla birlikte, en zor durumdaki çocukların ve ailelerinin, entegre ve daha kapsamlı sosyal politikalar ve çocuk koruma hizmetlerinden faydalanmalarını sağlamak amacıyla sosyal koruma ve çocuk koruma hizmetlerinin kalite ve kapsamını iyileştirmek için çalışacaktır. Bu doğrultudaki çalışmalar; ebeveyn bakımı olmayan çocuklara yönelik korumanın iyileştirilmesini; risk altındaki çocuklar için tespit, sevk ve raporlama mekanizmalarının güçlendirilmesini; sosyal koruma ve sosyal hizmetler iş gücünün kapasitesinin artırılması, ihtiyacı olan çocuklar ve aileleri için psikososyal desteğin genişletilmesini; sosyal yardımların ve sosyal koruma hizmetlerindeki tüm elementlerin çocuklara karşı daha duyarlı olmasının sağlanmasını, ve kanunla bir şekilde ilişki halindeki çocuklar için sistemlerin güçlendirilmesini içerir.

Bileşen 4: Çocuk Haklarına yönelik Yatırım ve İşbirlikleri

Kurumsal işbirlikleri, çocuk haklarını siyasi ve sosyal gündemin en üst sıralarına koymak açısından büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle UNICEF, çocuklara dair veri ve bulgular sunmak ve çocuklar için yatırımların artmasına katkıda bulunmak için savunuculuk çalışmalarıyla hükümet, sivil toplum, diğer uluslararası kuruluşlar ve özel sektör ile çok taraflı işbirliklerini güçlendirmeye ve genişletmeye odaklanacaktır. Bu doğrultudaki çalışmalar arasında çocukların durumuna ilişkin bilgi ve veri toplama ve kullanımının güçlendirilmesi hem kamu hem de özel sektörün çocuk refahına yönelik finansal ve diğer yatırımların artırılması ve çocuk hakları izleme ve telafi mekanizmalarının desteklenmesi yer almaktadır. Bu bileşen kapsamında UNICEF ayrıca özel sektör ortaklarıyla yakın iş birliği içerisinde, çocuk haklarını iş ilkelerine entegre etmek ve Türkiye’de çocuklara karşı duyarlı ve sorumlu iş uygulamalarını yaygınlaştırmak ve kurumsallaştırmak için çalışacaktır.

Türkiye’de İnsani Yardımlar (2013’ten günümüze)

Kriz koşullarındaki çalışmalarla ilgili 75 yıllık deneyime sahip bir kuruluş olarak UNICEF’in, muhtaç durumdaki çocuklara ve ailelere insani yardım söz konusu olduğunda kritik bir görevi vardır. UNICEF 2013 yılından günümüze hemen hemen yarısı çocuk olmak üzere yaklaşık 3 milyon Suriyeli mültecinin ihtiyaçlarının karşılanmasında Türkiye Hükümetini desteklemektedir. UNICEF ayrıca 2015 yılından günümüze Hükümetler ve Sivil Toplum ortaklarıyla yakın işbirliği içinde Avrupa’ya yönelen güç durumdaki mülteci ve göçmen çocuklara ve ailelere acil yardımlar ulaştırmaktadır.

UNICEF’in çalışmalarını sürdürdüğü öncelikli alanlar Eğitim, Çocuk Koruma, Sosyal Koruma, Gençlerin Katılımı ve Temel İhtiyaçlardır. Ayrıca, gerekli olduğu durumlarda Su, Sanitasyon ve Hijyen (WASH) ile Sağlık ve Beslenme alanlarında da müdahalelerde bulunulmaktadır.

Ortaklar (Paydaş Kuruluşlar)

UNICEF çalışmalarını çok sayıda bakanlık ve hükümet kuruluşu ile birlikte sürdürmektedir. Bunların arasında Milli Eğitim Bakanlığı,  Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD), Gençlik ve Spor Bakanlığı ve GAP İdaresi ile birlikte Belediyeler, Kızılay gibi sivil toplum kuruluşları, UNICEF Türkiye Milli Komitesi ve diğer ulusal ve uluslararası STK’lar yer almaktadır.

UNICEF Türkiye Milli Komitesi

UNICEF, ülke ofisinin yanı sıra, bağımsız bir milli komitenin desteğinden yararlanmaktadır. Bu komite UNICEF’in misyonunun tanıtılmasına yardımcı olmakta, çocuk haklarıyla ilgili kritik konularda tanıtım-savunuculuk faaliyetleri gerçekleştirmekte Türkiye ve diğer ülkeler için kritik önem taşıyan kaynakları seferber etmektedir.

Kaynakça:

Sağlık Alanında Dış İlişkiler Kitabı (Yazanlar: Bekir METİN, Sevim AYDIN, Ankara, 1997 Baskı, Matbaa: Aydoğdu Ofset)

UNICEF Türkiye Web Sitesi (24.08.2024)

UNICEF Türkiye Milli Komitesi Web Sitesi (24.08.2024)

UNICEF New York Merkez Ofisi (24.08.2024)

Güncelleme: 24 Ağustos 2024, Ankara