Üniversite Kavramı-I. – University Concept I.

Üniversite kavramı güncel olarak sık kullandığımız bir terimin karşılığı olarak dilimize yerleşmiştir. Bu terim genel anlamda yükseköğrenimi ifade etmek için kullanılmaktadır. O halde yükseköğrenim tamlamasının sosyo-kültürel olarak ifade ettiği biçimiyle, görmesi gereken fonksiyonu toplumsal olarak karşılaması ciddi bir sorunsaldır. Üniversite kavramının kısaca tarihsel gelişim süreci içerisinde kesitsel olarak nasıl oluştuğuna kısaca göz atmak kavramsal karışıklığı ortadan kaldıracaktır.

Üniversite Latince bir kelimedir. Etimolojik kökeni itibariyle “universe” kelimesi ile ilintili olup, evrensel olmak gibi bir sıfatın son derece anlamlı bir ifadesidir. Yani genel anlamda bir öğrenim kurumundan ziyade kapsayıcılık ve birleştiricilik gibi çok önemli bir anlam yüklenmiştir. İçinde bulunduğumuz “Solar System”in de yer aldığı birçok yıldız sistemini içeren Galaksiyi kapsayan bir terim olan kâinat kelimesinin karşılığı olarak da kullanılagelmiştir. Antik Yunanca’ da “Sütsü-ya da süt yolu” anlamlarını taşıyan bazen dairesellikle ilintilendirilecek şekilde “Cyclos Galacticos” anlamı yüklenmiştir. Anatomide Latince “galacticos” süt anlamı taşımaktadır. Gerek felsefi okullarda ve gerek ise daha sonra İşrakiyyun ve Sufizm gibi gnostik okullarda süt “keşfi” bilgi anlamında değerlendirilmiştir.

İlkçağlarda Democritos’un Cyclos Galacticos dediğimiz göksel bulutsu görünümün, çok sayıda yıldızdan oluştuğunu iddia ile ifade etmesinden beri Aristo’dan İbn-i Heysem’e ondan İbn-i Bacce’ye kadar yürütülmüş olan teoriler Galile’nin teleskopu da keşfetmesiyle ile yaptığı gözlemlerden sonra “isbata” dönüşmüştür. Böylece, Solar sistem merkezli Herschel ile başlayan ve gözlemlemeye yani görerek bilmeye dayanan bu kavram, 1930 larda Galaksi’nin 360 derece haritalanmasına kadar getirilerek günümüzde de Hubble teleskopu ile daha uzak keşiflere zemin hazırlayan bir realite olmuştur. Bu kısa tarihçe, solar sistem merkezli “universe” kavramının insan merkezli isbata dayalı evrensel bilgiye ulaşmaya model teşkil etmesi bakımından önem arz eder.

Üniversite kavramı tarihsel anlamda değerlendirildiğinde bir eğitim ve öğrenim sistemi olmaktan çok, bir üretim sistemi esasını ifade eder. Konu oldukça detaylı olmakla birlikte esas dikkat çekilmesi gereken konu “üniversite”yi kurumsal olarak doğuran şartların nasıl oluştuğu konusu bu bağlamda önemlidir. Genel olarak eğitim ve öğrenimin vazgeçilmezi olan üniversite kavram ile okul arasında ne fark olduğu sorusu hemen akla gelmektedir. Ayrıca ve bunun doğu ve batı kültüründe bu terim ve kavramların anlam ve koordinatları ise ciddi farklar göstermektedir. Bu konuya değinmeden okul kavramını biraz açıklamakta yarar vardır. Okul dilimizde eğitim kavramının verildiği her kurumdur. Bu anlamda okul kavramı, eğitim adı verdiğimiz resmi bir süreci de içeren kurumsal bir kazanım olarak tanımlanabilir. Ancak eğitim bir ülkede resmi bir okul süreci sonrasında da devam eden bir olgudur.

Modern anlamda üniversitenin kişisel temelde “meslek edindirme” gibi önemli bir amacı bulunur. Üniversitelerin eğitsel yapısı, lisans düzeyinde, ülke gereksinimleri göz önüne alınarak çağın ve dünyanın genel-geçerli normlarına uygun standartlarda bir eğitim kurgusu yapacak şekilde tasarlanır. Şimdi üniversite kavramını bir defa daha tanımlayacak olursak; üniversite meslek edindirme amaçlı olmanın yanında, ulusun bireylerini ve dünya insanlarını refah içinde yaşatacak gerekli bilimsel bilgi edimini sağlamaya gayret eden, bunu yaparken doğru bilimsel metodoloji ile doğru bilgiyi hedefleyen, bu hedefe uygun eğitimci yetiştirmeye özen gösteren kültürel kurumlardır.

Bu kavramın aslında ortaçağ Avrupa’sında şekillenmiş olduğunu söylemek yanlış bir ifade olmaz. Özellikle XIII. YY bu konuda kırılma noktası olarak kabul edilebilir. Bu yüzyıl hem İslam Dünya’sının hem de Batı Dünyası olarak isimlendirebileceğimiz Avrupa’nın en çok etkileşime girdiği bir dönemdir. Bu yüzyıla kadar özellikle Avrupa’da sosyal anlamda statü ve güç kazanımı iki türlü olabilmekteydi. Sosya dinsel yani eklesiastik hiyerarşi içinde veya asalet-soyluluk ile kazanılmakta idi. Özellikle kuzeyden gelen Norman istilaları ile Karolenj dönemi sonrasını takip eden ilk üç yüz yılda Avrupa’da oluşan burjuvazi tedricen emek ile birlikte bir sermaye birikimini başlatmıştır. Bu sermaye birikimi zaman içinde Feodal yapı ve Krallar arasında adeta bir zincirin halkası olmuş Tacı kutsayan Eklesiastik hiyerarşiye karşı Seküler Krallar’ın bir dayanç unsuru olarak yükselmeye başlamıştır.  XIII. YY’da Haçlı Seferleri ve Moğol İstilaları İslam Dünyası’nda ise doğudan batıya çok ciddi göç hareketleri yaratırken feodal yapı ile Dinsel sistem tarafından kutsanmaya dayalı Melik ya da Sultanlar arasında Batılı anlamda bir burjuvazi yapısı yeteri kadar teşekkül etmemiştir.

Batı dünyasında bu yüzyılda burjuvazinin güçlenmesi ile oluşan sermaye birikiminin yarattığı kudret, zaman içerisinde sosyal statü ve gücün eklesiastik hiyerarşi ve soyluluk olmadan da sağlanabileceği düşüncesini doğurmuştur. Gerçekten de o tarihe kadar özellikle Doğu dünyası ile yakın etkileşiminden dolayı “trivium et quadrivium” esasına dayalı kaynağını Antik Yunan ve Roma’dan alan kadim bilimler, din adamlarının kontrolündeki okullarda hem doğu hem batı dünyasında okutulmaktaydı. Ancak XIII. YY’da sosyal statü ve erkin bilgi ile sağlanabileceği düşüncesi oturmaya başladı. Kilise ve Monastik yapı batıda zaten VIII. YY’dan beri eğitim görevini üstlenmiştir. Doğu Hristiyan monastik ve eklesiastik sistemi, batı Avrupa’dakinin aksine kanaatimce “trivium et quadrivium” bazında skolastik esaslı doğrudan eğitim kurumu misyonu yüklenmemiştir. Doğu Roma topraklarının özellikle Anadolu ve Ön Akdeniz bölümlerindeki varisi Arap İslam Dünyası ise VII. YY’dan itibaren gittikçe, tercüme ve tetkik gelenekleri ile bu konulara vakıf olarak keşfe dayalı bir öğreti sistemi oluşturmuş, antik dönem geleneklerinin kılavuzluğunda XIII. YY’a kadar önemli bilimsel eserler vermişlerdir. Ancak, Moğol İstilası ön Akdeniz ve Maveraünnehir’de XIII. YY’da yıkıcı bir etki yaratmıştır.

Buna karşın, yine bu yüzyılın ortalarında, Avrupa’da özellikle, III. İnnocentus döneminden itibaren öncelikle kilise ve papa kontrolünde olmak kaydıyla, özellikle şehirlerde üretim bilgisine dayalı loncalar şeklinde başlayan yapılanmalar dikkati çeker. Daha sonra bu oluşumlar, bilgi üretme bağlamında salt “Quadriviım  et trivium” değil hayatı kolaylaştıracak ulaşım-tarım dışında egemenlik ve yönetsel üstünlük sağlayacak silah teknolojisi bağlamında da teknolojik bilgi ve ürün oluşturmaya başlamışlardır. Bu sayede şehirlerde oluşan özellikle bilgi üretmeye dayalı kentsel sermaye birikimi ile  “üniversite loncası” kavramı doğmuştur. Artık sosyal statü sadece soyluluk ve kilise hiyerarşisi içinde değil bilginin sağladığı ve mali güce dönüşen üretim ile de kazanılabilen bir olgu olmuştur. Durum böyle olunca bilgi artık üretim teknolojileri temelinde insanlara sunulabiliyor olacaktı. İşte bilginin üretilmeye ve ekonomik güç oluşturacak sermaye birikimi yaratabilecek bir güç olmaya başlaması kilise hiyerarşisi ve seküler krallara karşı özerk bir yapı talep etmeye başlaması bu yüzyıllara denk gelir. Mücadele üniversite loncalarının şehirli kültür yaratması sonrası, kilise ve seküler hiyerarşi tarafından tanınması bağlamında başlamıştır. Özellikle Papa III. Innocentus ve IX. Gregory bu özerkliği ilk tanıyan papalar olarak bilinir.

Doğrusu bilgi üretmek gibi sermaye birikiminde, hem teknoloji geliştirici hem de sınır tanımayan bir eylemin kaynağı olan üniversite loncaları dini ve seküler hiyerarşi arasındaki mücadelede de önemli bir hedef ve kazanılması gereken güç olacaktır. Bu nedenle üniversite loncalarının Ortaçağlardan başlayarak bir prestij ve istihdam kaynağı olması kaçınılmaz olmuştur. İşte günümüzde orta öğretim sonrasında yüksekokul ve üniversitelerden oluşan kurumların “meslek edindirme”ye yönelik olmasının temelinde bu yatmaktadır. O tarihlerde üniversite loncalarında ders veren hocaların seyahat özgürlüğünün olması onlara ciddi bir güç sağlamasını, ülkeler arasındaki rekabeti artırıcı etkisini de göz ardı etmemek gerekir. Bu bağlamda, Resichersberg de Gerloch’ın “Liber de Aedificio” adlı eserinde “illa magna totius mundi fabrica et quadem universalis officina” derken evreni büyük bir fabrika ve insanları da bir atölyenin çalışanı olarak değerlendirmesi ilginçtir. Görülüyor ki Üniversite düşüncesinin temelinde evrensellik yatmakta, insan ise bunun merkezine yerleştirilerek “Homo Faber” yani hem bilgi hem de teknoloji üreten bir zanaatkâr gibi tanımlanmaktadır. Bu düşünce, zamanla gelenekselleşecek, siyasal ve dinsel erk sahiplerine karşı özerklik mücadelesine girerek, üniversite loncalarından evrilmek suretiyle, Batılı anlamda laik üniversite kurumlarının temelini teşkil edecektir.

Sonuç olarak bir üniversite yapısı, öncelikle kentsel bir kültürel yapıyı temsil eder. Bunun yanında temel hedefi bilgi üretmektir. Üretilen bilgi evrensel olup aynı zamanda evrensel devinime uygun olarak sosyo-kültürel hayatta toplumu ciddi yapıcı değişimlere götürmelidir. Öte yandan ilk hedefi olan, “meslek edindirme” istihdam sorununu çözmeye yönelik olmalıdır. Diğer hedefi ise “vasıflı eğitici” yetiştirmek bu sayede bilgi üretimini devamlı kılacak geleneksel bir kültürel değer yaratmaktır.

Yazar: Prof. Dr. Mahmut Can YAĞMURDUR, Ankara, 7 Şubat 2020

Kaynakça:

1. Ortaçağda Entellektüeller. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Türkiye İş Bankası Yayınları. 3.Basım, İstanbul 2019
2. A History of Civilizations. Fernand Braudel, Penguin Books, Trans. Richard Mayne, London 1993
3. Avrupa Tarihi Norman Davies. Çev. Ed. Mehmet Ali Kılıçbay, İmge Yayınları, İstanbul 2006
4. Father of A Continent. University of California Press, California 2004
5. Ortaçağ Manastır Sistemi: Doğu ve Batı Manastırları. Sema Doğan, Hacettepe Ünv. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2003,Cilt 20-Sayı 2, s 73-89
6. A History of Christianity. Diarmaid Mc Culloch, Penguin Books, London England 2009

————————————————————

University Concept

By Prof. Mahmut Can YAGMURDUR on 7-Feb-2020

SOURCE: https://www.healthworldnews.net/universite-kavrami/

The concept of university has found its way in our daily language as a term corresponding to a notion we use frequently. This term is generally used to refer to higher education. Therefore, it is a serious problematic of the phrase higher education to socially meet the function it should demonstrate in a manner that it socio-culturally connotes. A brief look at how the concept of university was cross-sectionally formed within historical development process would help resolve such conceptual confusion.

The term university is of Latin origin. As for its etymological root, it is related to the word “universe” and is an extremely meaningful expression of a quality of being universal. So, rather than just an ordinary institute of education, a much more significant denotation of comprehensiveness and unification has been attributed to it. It has also been used as the equivalent of the word universe, a hypernym for galaxy which encompasses a number of star systems including the “Solar System” at which we reside. It has been attributed a meaning of “Cyclos Galacticos”, which means “lactic or milky way” in Ancient Greek, sometimes in a manner as to correlate with cyclicality. In anatomy, Latin word “galacticos” means milk. Both in philosophical schools and later in Gnostic schools such as Illuminationism/Ishraqiyun or Sufism, the term lactic-milk is considered to be “exploratory” knowledge.

Since antiquity when Democritus insistently claimed the heavenly nebulous appearance we call Cyclos Galacticos is comprised of multiple stars, theories carried out from Aristotle to Ibn al-Haytham then to Ibn Bājja evolved into “proven” facts following observations Galileo made with his invention of the telescope. As a result, the solar system centered concept based on observation, in other words knowing by seeing, beginning with Herschel, has been extended with 360 degree mapping of the Galaxy in the 1930s to a current reality paving the way for further exploration with today’s Hubble telescope. This brief history is of significance in that the solar system centered concept of “universe” sets a model for reaching out to human centered evidential universal knowledge.

When the university concept is considered in historic sense, it means the basis of a production system rather than a system of education and instruction. Although the subject matter is quite detailed, the main point that needs attention is how the circumstances giving birth to “university” institutionally emerged in this context. The question that promptly comes to mind is what sort of difference exists between the concept of university and school, which are generally essential to education and instruction. Furthermore, the meanings and coordinates of these terms and concepts vary considerably among eastern and western cultures. Before we touch base on this subject, it is worth explaining the school concept. School, in Turkish, means every institution where concept of education exists. In this regard, the concept of school may be defined as an institutional gain, which involves an official procedure we dub education. However, education is a notion which goes beyond completion of official schooling in a given country.

In a modern sense, the university carries a crucial mission pertaining to “pursuing a career/craft” on an individual basis. The scholastic structure of universities are designed at graduate level, considering the necessities of the nation and maintaining an educational construct in standards that are compatible with contemporary age and universally accepted norms of the world. Let us redefine at this point the university concept once more; universities are, besides their vocational purposes, cultural institutions making an effort to acquire necessary scientific knowledge to enable individuals in the nation and residents of the world to live in prosperity, and in doing so, aiming at engaging appropriate scientific methodology and correct knowledge, and schooling educators in line with such objective.

It would not be a false statement to say that this concept was actually shaped in medieval Europe. Especially the 13^th century may be regarded as a breaking point in this area. This century is a period when both the Islamic World and Europe, which we might call the Western World, had the most interaction. Until this century in question, especially in Europe, gaining status and power in social terms was possible in two ways. It was either through socio-religious means, meaning within the ecclesiastic hierarchy, or nobility-aristocracy. Particularly, bourgeoisie, which was formed in Europe during the first three centuries following the Norman invasions from the north and the Carolingian period, gradually initiated accumulation of labour force with capital. The capital accumulation with time virtually became a link of a chain between the feudal structure and Kings, and began rising as an element of strength for Secular Kings against the Ecclesiastic hierarchy that blessed and sanctified the Crown. While the Crusades and Mongolian invasions triggered highly substantial migration movements from east to west with the Islamic World in the 13^th Century; bourgeoisie in a Western sense did not sufficiently prevail among Maleks [king] or Sultans dependent on the feudal construct and sanctification by the Religious system.

Puissance caused by capital accumulation owing to strengthening of bourgeoisie in the Western world during the said century slowly gave birth to the idea that social status and power might as well be attained without ecclesiastic hierarchy or nobility. Indeed, until then, the ancient liberal arts taking their roots, which were based on the principle of “trivium et quadrivium” due to close interaction with the Eastern world, from the Ancient Greek and Rome were instructed in both the eastern and western worlds at schools controlled by clergymen. However, in the 13^th century the idea that social status and power could be achieved with knowledge began sustaining. The Church and the Monastic construct had already been assuming an educational role in the west since the 8^th century. In my opinion, the eastern Christian monastic and ecclesiastic system, unlike in Western Europe, has not been assigned the mission of a scholastic direct education institution on the basis of “trivium et quadrivium”. Meanwhile, from the 7^th century onwards, the Arab Islamic World, heir of the Eastern Roman lands, especially in the Anatolian and the pre-Mediterranean regions, with and being competent on the traditions of translation and examination gradually created a system of instruction based on exploration; and generated important scientific works until the 13^th century under guidance of antiquity traditions. However, the Mongolian Invasion made a destructive effect in pre-Mediterranean region and the Mā Warāʾan-Nahr / Transoxania in the 13^th century.

Despite that, also mid-century, in Europe, primarily under churchly and papal control particularly from the reign of Innocentius III, associations that started as guilds based on knowledge of manufacturing and craftsmanship are noteworthy. Later, these formations started creating technological know-how and products not only the “Quadrivium et trivium” in the context of knowledge generation, but also amenities facilitating life apart from transportation and agriculture, and in the context of armament technology providing sovereignty and administrative superiority. By this means, with the accumulation of urban capital especially based on knowledge generation in cities, the concept of “university guild” emerged. Thereafter, social status became a phenomenon, which might also be earned through knowledge and production transformed into financial power, in addition to merely being of nobility or rank among ecclesiastical hierarchy. Under such circumstances, knowledge was now presented to public on the basis of manufacturing technologies. And, this is the century when knowledge was generated and became a power capable of creating capital accumulation which could then constitute economic power, and demanding an autonomous structure against the ecclesiastical hierarchy and secular kings. The struggle began in the aftermath of university guilds creation of urban culture in the context of being acknowledged by the church and secular hierarchies. Especially the Popes Innocentius III and Gregory IX are known to have been the first ones to recognize the said autonomy.

As a matter of fact, like knowledge generation, in capital accumulation, university guilds, which are both a technology developer and the source of a boundless action, would also be a strategic goal and a power tool needed to be conquered within the struggle amid religious and secular hierarchies. Therefore, beginning from the Medieval ages, the fact that university guilds have been a source of prestige and employment is inevitable. Indeed, that is the very reason why institutions comprised of colleges and universities following secondary education are “vocational purpose” oriented. It should not be overlooked that having freedom of travel furnished the instructors, who gave lectures in university guilds at that time with substantial power, and they effectively promoted transnational competition as well. In this regard, it is interesting that by saying “illa magna totius mundi fabrica et quadem universalis officina” in his “Liber de Aedificio” Resichersberg de Gerloch considers the universe a huge factory and people the workers at a workshop. Clearly, the concept of universality lies at the heart of University thought, whereby man is positioned in its center and defined as “Homo Faber” meaning an artisan generating both knowledge and technology. This thought would become a tradition over time and engage in a fight for autonomy against the political and religious powers that be, and by means of evolving from university guilds would constitute the foundation of secular university institutions in the Western sense.

In conclusion, the university construct primarily represents an urban cultural structure. In addition, its fundamental goal is to generate knowledge. The knowledge therein should be universal, at the same time in accordance with universal movement act as a vessel to deliver society through significant constructive changes in socio-cultural life. On the other hand, it should be “vocational purpose” oriented, its primary objective, in order to resolve the employment issue. Its other objective is to raise “qualified educators” by means of which a traditional cultural asset is created rendering knowledge generation continuous..

Author: Prof. Mahmut Can YAĞMURDUR, Ankara, 7 February 2020

References:

1- Medieval Intellectuals – Trans. Mehmet Ali Kılıçbay – Türkiye İş Bankası Publications – 3^rd Edition, İstanbul 2019

2- A History of Civilizations. Fernand Braudel, Penguin Books, Trans. Richard Mayne, London 1993

3- Europe: A History – Norman Davies. Trans. Ed. Mehmet Ali Kılıçbay, İmge Publications, İstanbul 2006

4- Father of A Continent. University of California Press, California 2004

5- Medieval Monastery System: Monasteries of East and West. Sema Doğan, Hacettepe Uni. Fac. of Literature Journal, 2003, Vol 20-Ed. 2, p. 73-89

6- A History of Christianity. Diarmaid Mc Culloch, Penguin Books, London England 2009