BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)’ nün Tarihçesi

Dünya genelinde tarım ve gıda durumunu takip amacıyla bir örgüt kurulması fikri ilk olarak 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede, 1905 yılında Roma’da toplanan bir uluslararası konferans neticesinde Uluslararası Tarım Enstitüsü’nün kurulmasına karar verilmiştir. Anılan Enstitü’nün faaliyetleri İkinci Dünya Savaşı sırasında durmuş ve Enstitü 1948 yılında resmen sona erdirilerek görevleri yeni kurulan FAO’ya devredildi.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü FAO, 16 Ekim 1945’de Kanada’nın Quebec kentinde düzenlenen I. Uluslararası FAO Konferansı’nda; Dünya’daki gıda ve tarımla ilgili çalışmaları organize edip geliştirerek gıda güvenliğini sağlamak amacıyla kurulmuştur. Birleşmiş Milletler Örgütü ile FAO arasında 14 Aralık 1946 tarihinde imzalanan Sözleşme ile ilk “Uzmanlık Kuruluşu” oldu. FAO’nun kurulduktan sonraki merkezi BM.lerin de isteği doğrultusunda Örgüt’ün merkezi Washington olarak belirlendi. FAO’nun merkezi 1951 yılında Washington’dan Roma’ya taşındı. Örgütün 1500’e yakın teknik personeli, 5 bölge ofisi, 5 alt bölge ofisi, 5 irtibat bürosu ve 80’den fazla ülke ofisi mevcuttur.

FAO’nun halen 184 üyesi (183 ülke ve AB) bulunmaktadır. Bunlardan birisi de Türkiye’ dir. FAO’ya Ülkemizin üyeliği 6 Nisan 1948’dir.

FAO’nun Yönetim Yapısı ve İşleyişi

FAO çalışmaları Konferans, Konsey ve Komiteler aracılığıyla yürütülmektedir.

FAO’nun en yüksek karar organı tüm üye ülkelerin katılımıyla 2 yılda bir toplanan konferanstır. Ülkelerin üst düzeyde katıldıkları Konferanslarda; Dünyadaki gıda ve tarım alanlarındaki gelişmeler tüm yönleriyle gözden geçirilmekte ve örgütün müteakip iki yıllık faaliyet programı ve bütçesi onaylanmaktadır. Konferans ayrıca, örgütü yönetmek ve temsil etmek üzere, görev süresi 4 yıl olan bir Genel Direktör seçmektedir.

Üye ülkeler arasından 3’er yıllık dönemler için seçilen 49 üyeli Konsey, örgütün Yönetim Kurulu görevini yapmaktadır. Ülkemiz, son olarak 1995-1997 döneminde Konsey üyeliğinde bulunmuştur. Konsey seçimleri amacıyla FAO üyeleri, yedi bölgesel gruba bölünmüştür. Türkiye, 44 üyeli Avrupa Grubunun üyesi olup, 22 üyeli Yakın Doğu Grubunun da gözlemci üyesidir. Konseye bağlı faaliyet gösteren 8 Ana Birim bulunmaktadır. Bunlar;

• Yönetim ve Finans,
• Genel İşler ve Bilgi,
• Tarım, Teknik İşbirliği,
• Sürdürülebilir Kalkınma,
• Orman,
• Balıkçılık,
• Ekonomik
• Sosyal Politikalar

Birimleridir. Bunlara ilaveten, sayıları 125’i bulan uluslararası ve bölgesel katılımlı komisyon ve uzman çalışma grupları, tarım ve gıda konularının hemen her yönünü kapsayan konularda gerekli politika ve faaliyetlerin tartışılmasına ve oluşturulmasına zemin sağlamaktadır.

Ayrıca, iki yılda bir yapılan FAO Bölgesel Konferansları ile Balıkçılık Konferansı, Tarımsal Reform ve Kırsal Kalkınma Konferansı gibi özel konularda FAO tarafından düzenlenen Dünya Konferansları da, tarım ve gıda stratejisi ve uygulamalarına yön vermektedir. 1986 yılında hem Yakın Doğu, hem Avrupa Bölgesel Konferansı İstanbul’da düzenlenmiş ve bu durum, FAO tarihinde bir ilki oluşturmuştur. Ülkemiz ayrıca çok sayıdaki FAO uzman toplantısına da ev sahipliği yapmıştır.

FAO’nun Amaçları ve Faaliyetleri

FAO’nun temel hedefi, günümüzdeki ve gelecekteki nesillerin ihtiyacını karşılamak için; çevreyi kirletmeyen, teknik açıdan uygun, ekonomik açıdan uygulanabilir ve sosyal açıdan kabul edilebilir bir kalkınmayı desteklemek olarak tanımlanmaktadır. FAO’nun günümüzdeki temel işlevi de artık sadece gelişmekte olan veya az kalkınmış ülkelerde tarımın ve beslenmenin sağlıklı bir biçimde yapılması değil, aynı zamanda gelişen ülkelerde de sağlıklı gıdaya erişimin yollarını belirlemek olmuştur.

Bu çerçevede, FAO’nun en önemli amaçlarını; insanların hayat standardını ve beslenme düzeyini yükseltmek, açlığı önlemek, gıda ve tarım ürünlerinin üretim ve dağılımını geliştirmek ve kırsal nüfusun yaşam koşullarını iyileştirmek olarak sıralamak mümkündür.

Bu amaçlar çerçevesinde, FAO’nun işlevlerini dört ana başlık altında toplanabilir.

Temel faaliyet olarak FAO, hükümetler ve uluslararası kalkınma kuruluşları adına tarım ve gıda alanında teknik danışma ve yardım programları yürütmektedir. Geliştirilen kalkınma projelerinin çevresel, sosyal ve ekonomik faktörleri göz önüne alarak, bütüncül bir yaklaşım içerinde FAO; su kültürü, sürdürülebilir su yönetimi, toplumsal cinsiyet gibi konularda da çalışmalar yürütmektedir.

İkinci faaliyet alanı ise gıda, tarım, ormancılık ve balıkçılık konusunda bilgi ve veri toplayarak tahlil etmek ve dağıtmaktır. Böylece örgüt, çiftçiler, bilim insanları, tüccarlar ve hükümet planlamacıları için, planlama, yatırım, pazarlama, araştırma ve eğitim gibi konularda akılcı kararlar almalarını sağlayan bir merkez olarak da çalışmaktadır. FAO söz konusu faaliyet alanlarında düzenli aralıklarla, genel kabul gören çeşitli raporlar da yayınlamaktadır.

Üçüncü faaliyet alanı; Geniş bilgi ağı ve deneyimli teknik personeliyle, hükümetlere tarım politikası ve planlaması konusunda bağımsız olarak danışmanlık yapmakta; kalkınma için gerekli olan idari ve hukuki yapılar hakkında yardımcı olmaktadır. Örneğin, 1986-1994 yıllarını kapsayan ve GATT’ ın Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) dönüşmesine yol açan Uruguay Toplantılarında, söz konusu değişimin tarımsal üretim, fiyatlandırma ve ticaret üzerindeki etkilerini araştırmış ve bunların fakir ülkeler üzerindeki etkisinin nasıl azaltılabileceği konusunda tavsiyelerde bulunmuştur. FAO ayrıca Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ile ortaklaşa olarak oluşturduğu FAO/WHO Gıda Kodeks Komitesi ile gıda güvenliğinin iyileştirilmesi, gıda ticaretinin adil bir biçimde yapılması ve uluslararası eşgüdümün sağlanması için çalışmaktadır.

Dördüncü faaliyet alanı; Tüm üye ülkelerin gıda ve tarım sorunları üzerinde bir araya gelerek tartışmalarını ve politika oluşturmalarını sağlayan tarafsız bir forum sunmaktır. Bununla birlikte FAO, uluslararası standartları onaylamakta, uluslararası anlaşma ve sözleşmelerin şekillenmesine yardımcı olmakta ve konuyla ilgili büyük konferanslara, teknik toplantılara ve uzmanların danışma toplantılarına ev sahipliği yapmaktadır. 1996 yılında Almanya’da düzenlenen 4. Uluslararası Bitki Gen Kaynakları Teknik Konferansında, bu tür kaynakların daha iyi kullanılması ve korunmasını sağlamak üzere kabul edilen ilk Küresel Eylem Planı; 1995 yılında aşırı avlanmanın önüne geçip, sudaki yaşam türlerinin sürdürülebilirliğini sağlamaya yönelik olan Sorumlu Balıkçılık Yönetim Kuralları veya Bazı Tehlikeli Kimyasalların ve Pestisitlerin Uluslararası Ticaretine İlişkin Kurallar bunlardan sadece birkaçıdır.

Dünyadaki gıda üretimi, son 50 yılda, dünya nüfus artış hızından daha yüksek olmuştur. 1960’ların başından bu yana, gelişmekte olan ülkelerdeki açlık çeken insanların oranı %50’den % 20’ye kadar gerilemiştir.

Bu uçuruma, çevre ve doğal kaynakların, ekonomik faaliyetlerden dolayı hızla kirlenmesi ve tükenmesi de eklenince; yeterli, sağlıklı ve sürdürülebilir beslenme, artık sadece Afrika’da, Asya’da ve Güney Amerika’da açlık çeken insanların sorunu olmaktan çıkmış, hızla küresel bir boyuta varmıştır. Bu durum, artık sorunların ülkeler bazında çözülemeyeceğini ve küresel bazı adımlar atılmasının gerekliliğini de ortaya koymuştur. Dünya Gıda Zirvesi, bunun en somut dışavurumlarından biridir.

1996 yılında FAO tarafından Roma’da düzenlenen Dünya Gıda Zirvesi’nde bir araya gelen dünya liderleri, herkes için gıda güvenliğini sağlamak amacıyla ortak ve ulusal taahhütte bulunmuşlar ve 2015 yılına kadar yetersiz beslenen kişilerin sayısının yarı yarıya azaltılması hedefine ulaşma sözü vermişlerdir. Haziran 2002’de yine Roma’da gerçekleştirilen Dünya Gıda Zirvesi: 5 yıl Sonra Toplantısı’nda ise, bir durum değerlendirmesi yapılmış ve ne yazık ki hedeflerin gerisinde kalınacağının sinyalleri verilmiştir.

Değişen küresel dinamikler neticesinde ortaya çıkan daha iyi küresel yönetişim ihtiyacı ve bu ihtiyaç nedeniyle pek çok uluslararası örgütte başlatılan reform çalışmaları, FAO’ya da yansımıştır. FAO’nun reformu çalışmaları, Bağımsız Dış Değerlendirme ve sonrasında üye ülkelerin katkılarıyla hazırlanan ve 2009 yılında yürürlüğe giren Acil Eylem Planı çerçevesinde halen devam etmektedir. Reform çalışmaları kapsamında belirlenen uygulamalar yoluyla özellikle taşra ofislerinin güçlendirilmesi, Bölge Konferanslarının yönetimin bir parçası olarak değerlendirilmesi ve idari anlamda IFAD ve WFP gibi diğer BM kuruluşları ile işbirliğine giderek idari masraflarının (örneğin ortak alım yoluyla) azaltılması ve FAO’nun etkinliğinin artırılması amaçlanmaktadır.

 

Kaynakça:

Sağlık Alanında Dış İlişkiler Kitabı (Yazanlar: Bekir METİN, Sevim AYDIN, Ankara, 1997 Baskı, Matbaa: Aydoğdu Ofset)

BM Gıda ve Tarım Örgütü Roma Merkez Ofisi

BM Gıda ve Tarım Örgütü Avrupa ve Orta Asya Bölge Ofisi

Tarım ve Orman Bakanlığı (AB ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü

Dışişleri Bakanlığı Uluslararası Kuruluşlar ve İlişkilerimiz

Dışişleri Bakanlığı Uluslararası Antlaşmalar Kütüphanesi ( http://ua.mfa.gov.tr/)